Στη διεθνή ιστοριογραφία των τελευταίων δεκαετιών η «κρίση», η «αλλαγή», ο «μετασχηματισμός», η «μετάβαση» αποτελούν έννοιες, αναλυτικά και περιγραφικά εργαλεία που βρίσκονται σε σχεδόν απόλυτη συνύφανση με την περίοδο της ευρωπαϊκής πρώιμης νεωτερικότητας. Η «κρίση της Μεταρρύθμισης», η «κρίση της Αναγέννησης», η «μετάβαση από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό» είναι κάποιες από τις πιο γνωστές περιγραφές με τις οποίες έχει αποτυπωθεί η περίοδος από τον 15ο έως τον 18ο αιώνα για τις δυτικοευρωπαϊκές κοινωνίες. Η ίδια η πρώιμη νεωτερικότητα ως ιστοριογραφική κατηγορία είναι ταυτόσημη με την αναζήτηση της μετάβασης από τον Μεσαίωνα στην νεωτερικότητα του 18ου και 19ου αιώνα. Στο μάθημα εξετάζουμε αυτές τις οπτικές, το περιεχόμενο, τα χαρακτηριστικά και τις ερμηνευτικές προδιαγραφές τους σε διαφορετικές ιστοριογραφικές παραδόσεις, όπως η μεταπολεμική μαρξιστική κοινωνική και οικονομική ιστορία, η σχολή των Annales, η ιστορική ανθρωπολογία και η πολιτισμική ιστορία, η ιστορία του φύλου και πιο πρόσφατα η παγκόσμια και η διαπολιτισμική ιστορία. Σε επόμενες ενότητες του μαθήματος εμβαθύνουμε στη μελέτη των κοινωνικών πρακτικών και του αξιακού κώδικα των κοινωνιών της προνεωτερικής Δύσης μέσα από το τρίπτυχο της ανοχής-καταστολής και ετερότητας. Μέσα από το πλέγμα ετεροποιητικών διαδικασιών προσεγγίζουμε την αυτοθεώρηση, τους διανοητικούς ορίζοντες, τις προσδοκίες και τις ταξινομικές κατηγορίες των κοινωνιών της πρώιμης νεωτερικότητας όπως διαμορφώθηκαν κατά τις σταδιακές αλλά ουσιαστικές αλλαγές που βίωσαν αυτές οι κοινωνίες και αποτυπώθηκαν σε ρητορικές, πρακτικές και πολιτικές περιθωριοποίησης, ποινικοποίησης και ενσωμάτωσης.
Θεματικές ενότητες
1. Η «κρίση» ως αναλυτική κατηγορία στην ιστορική σκέψη και έρευνα. Η ιστορία σε κρίση: ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο;
2. «Κρίση» και «μετάβαση» ως αναλυτικές κατηγορίες στην ιστοριογραφία της ευρωπαϊκής πρώιμης νεωτερικότητας.
3. Μακροϊστορικές θεωρήσεις των κοινωνικών μετασχηματισμών στην προνεωτερική Ευρώπη.
4. Κοινωνίες σε σύγκρουση: Οι διώξεις του θρησκευτικού αντιπάλου στη δίνη των θρησκευτικών Μεταρρυθμίσεων.
5. Ξένοι ανάμεσά τους: Οι εβραίοι στις κοινωνίες της χριστιανικής Δύσης.
6. Μετασχηματισμοί στις έμφυλες και σεξουαλικές σχέσεις.
7. Η ανάδυση νέων ποινικών στοχεύσεων και κατηγοριοποιήσεων: «σοδομία» και «μαγεία».
8. Εξωευρωπαϊκή επέκταση: Κατάκτηση, χριστιανικός οικουμενισμός και πολιτισμικές ιεραρχίες.
9. Η μετάβαση από τη θρησκευτική στη «φυλετικοποιήμενη» ετερότητα.
Mαθησιακά Aποτελέσματα: Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος οι φοιτητές και οι φοιτήτριες
- εξοικειώνονται με ζητήματα και πτυχές της πρώιμης νεότερης ευρωπαϊκής ιστορίας,
- εμβαθύνουν στις κοινωνικές πρακτικές και τον αξιακό κώδικα των δυτικοευρωπαϊκών κοινωνιών της πρώιμης νεωτερικότητας,
- κατανοούν διαδικασίες ετεροποίησης, τη δημιουργία και λειτουργία των μηχανισμών ποινικοποίησης στο παρελθόν,
- εξοικειώνονται με τις σχετικές ιστοριογραφικές παραδόσεις και συζητήσεις.
- αξιολογούν τις αλλαγές στην ιστορική οπτική, αναθεωρούν παραδεδομένες ιστορικές κρίσεις και κρίνουν τη σχέση της ιστορικής έρευνας με το παρόν,
- κατανοούν τις δυνατοτήτων που προσφέρουν και τους περιορισμούς που θέτουν οι πρωτογενείς πηγές,
- αναγνωρίζουν τη συνθετότητα στην παραγωγή της ιστορικής γνώσης,
- διεξάγουν βιβλιογραφική έρευνα και συγγράφουν εργασίες πάνω σε ένα ειδικευμένο ιστορικό ζήτημα.
Γενικές Ικανότητες:
- Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών.
- Αυτόνομη εργασία.
- Παραγωγή νέων ερευνητικών ιδεών.
- Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής.
- Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης.
- Aston, T.H & C.H.E. Philpin (επιμ.), The Brenner Debate: Agrarian Class Structure and Economic Development in Pre-Industrial Europe, Cambridge, 1985.
- Benveniste, H. R & G. Plakotos «Converting Bodies, Embodying Conversion: The Production of Religious Identities in Late Medieval and Early Modern Europe», στο Y. Fox & Y. Yisraeli (επιμ.), Contesting Inter-Religious Conversion in the Medieval World, Νέα Υόρκη, 2017, σελ. 245-267
- Bonfil, R., «Aliens Within: The Jews and Anti-Judaism», στο T. Brady, H. A. Oberman & J. D. Tracy (επιμ.), Handbook of European History, 1400-1600: Late Middle Ages, Renaissance, and Reformation, 2τ., Leiden & Νέα Υόρκη, 1994, τ. 1: 263-302.
- Brady, T., H. A. Oberman & J. D. Tracy (επιμ.), Handbook of European History, 1400-1600: Late Middle Ages, Renaissance, and Reformation, 2τ., Leiden & Νέα Υόρκη: Brill, 1994. τ. 1: Structures and Assertions – τ. 2: Visions, Programs and Outcomes
- Γαγανάκης, Κ., Ο πόλεμος των λέξεων: Θρησκευτική διαμάχη και προπαγάνδα στη Γαλλία τον καιρό της νύχτας του Αγίου Βαρθολομαίου, Αθήνα, 2003.
- Cameron, E. (επιμ.) The Sixteenth Century, Οξφόρδη, 2006.
- Chazan, R., «The Deteriorating Image of the Jews – Twelfth and Thirteenth Centuries», στο S. L. Waugh & P. D. Diehl (επιμ.), Christendom and Its Discontents: Exclusion, Persecution, and Rebellion, 1000-1500, Cambridge, 1996, σελ. 220-233.
- Davis, N. Z., «The Sacred and the Body Social in Sixteenth-Century Lyon», Past & Present, 90 (1981): 40-70.
- Davis, N. Z., Society and Culture in Early Modern France, Cambridge, 1987.
- Διαλέτη, Α., Η μαγεία στην Ευρώπη, 15ος-18ος αι. Μια κοινωνική και πολιτισμική ιστορία, Αθήνα, 2023
- De Vries, J., «The Limits of Globalization in the Early Modern World», Economic History Review, 60.3 (2010), 710–733
- Dewald, J., «Crisis, Chronology and the Shape of European Social History», The American Historical Review, 113.4 (2008): 1031-1052.
- Elliott, J.H., Empires of the Atlantic World: Britain and Spain in America, 1492-1830, New Haven, 2006.
- Erickson, P. & C. Hulse (επιμ.), Early Modern Visual Culture: Representation, Race, Empire in Renaissance England, Philadelphia, 2000.
- Frank, A. G., World Accumulation, 1492-1789, Cambridge, 1978.
- Fuchs, B., Mimesis and Empire: The New World, Islam and European Identities, Cambridge, 2001.
- Ginzburg, C., Το τυρί και τα σκουλήκια. Ο κόσμος ενός μυλωνά του 16ου αιώνα, Αθήνα 1994.
- Goldstone, J., Revolution and Rebellion in the Early Modern World, Berkeley, 1991.
- Greer, M., W. Mignolo & M. Quilligan (επιμ.), Rereading the Black Legend: The Discourses of Religious and Racial Difference in the Renaissance Empires, Σικάγο, 2007.
- Hall, K., Things of Darkness: Economies of Race and Gender in Early Modern England, Ithaca, 1995.
- Grell, O. P. & B. Scribner (επιμ.), Tolerance and Intolerance in the European Reformation, Cambridge, 1996.
- Hobsbawm, E., «The General Crisis of the European Economy in the 17th Century», Past & Present, 5.1 (1954): 33-53.
- Hobsbawm, E., «The Crisis of the 17th Century-II», Past & Present, 6.1 (1954): 44-65.
- Kamen, H., Πρώιμη Νεότερη Ευρωπαϊκή Ιστορία, Αθήνα
- Μπενβενίστε, Ρ., Από τους Βαρβάρους στους Μοντέρνους: Κοινωνική ιστορία και ιστοριογραφικά προβλήματα της μεσαιωνικής Δύσης, Αθήνα, 2007.
- Muchembled, R. & W. Monter (επιμ.) Cultural Exchange in Early Modern Europe, 4 τ., Cambridge και Νέα Υόρκη, 2007.
- τ. 1: H. Schilling & Ι. G. Toth (επιμ.), Religion and Cultural Exchange in Europe, 1400-1700.
- τ. 2: D. Calabi & S. T. Christensen (επιμ.), Cities and Cultural Exchange in Europe, 1400-1700.
- τ. 3, F. Bethencourt & F. Egmont (επιμ.), Correspondence and Cultural Exchange, 1400-1700.
- τ. 4, H. Roodenburg (επιμ.), Forging European Identities, 1400-1700.
- Nirenberg, D., «Conversion, Sex, and Segregation», The American Historical Review 107 (2002): 1065-1093.
- Pagden, A., Spanish Imperialism and the Political Imagination, New Haven, 1990.
- Parker, C. H. & J. H. Bentley (επιμ.), Between the Middle Ages and Modernity: Individual and Community in the Early Modern World, Lanham, 2007.
- Parker, C. H., Global Interactions in the Early Modern Age, 1400–1800, Cambridge 2010
- Parker, G., «Crisis and Catastrophe: The Global Crisis of the Seventeenth Century Reconsidered», The American Historical Review, 113. 4 (2008): 1053-1079.
- Πλακωτός, Γ., «Η Μεταρρύθμιση στην αυγή της νεωτερικότητας; Ανασύσταση του παρελθόντος, ουτοπία και ετεροτοπία στα μεταρρυθμιστικά κινήματα», στο Σταύρος Ζουμπουλάκης (επιμ.), Ο Λούθηρος και η Μεταρρύθμιση. Ιστορία, θεολογία, πολιτική, Αθήνα, 2018, σελ. 77-109.
- Πλακωτός, Γ., Φύλο και σεξουαλικές σχέσεις στην Ευρώπη (12ος-18ος αιώνας): προσδοκίες, πρακτικές, αναπαραστάσεις, Αθήνα, 2023
- Rappaport, J., The Disappearing Mestizo: Configuring Difference in the Colonial New Kingdom of Granada, Durham, 2014.
- Rublack, U., Reformation Europe, Cambridge, 2005.
- Ryan, M., «Assimilating New Worlds in the Sixteenth and Seventeenth Centuries», Comparative Studies in Society and History, 23.4 (1981): 519-549.
- Shank, J. B., «Crisis: A Useful Category of Post–Social Scientific Historical Analysis?», The American Historical Review, 113.4 (2008): 1090-1099.
- Shoulson, J., Fictions of Conversion: Jews, Christians, and Cultures of Change in Early Modern England, Philadelphia, 2013.
- Steensgaard, N., «The Seventeenth-Century Crisis and the Unity of Eurasian History», Modern Asian Studies, 24 (1990): 683-697.
- Subrahmanyam, S., «Connected Histories: Notes towards a Reconfiguration of Early Modern Eurasia», Modern Asian Studies, 31.3 (1997), 735-762.
- Subrahmanyam, S., «On World Historians in the Sixteenth Century», Representations, 91 (2005), 26-57.
- Todorov, T., Η κατάκτηση της Αμερικής. Το ζήτημα του άλλου, Αθήνα, 2014.
- Wiesner, M., Πρώιμη Νεότερη Ευρώπη, 1450-1789, Αθήνα, 2008.
- Wiesner, M., Early Modern Europe, 1450-1789, Cambridge, 2006.
- Zika, C., «Cannibalism and Witchcraft in Early Modern Europe: Reading the Visual Images», History Workshop Journal 44 (1997): 97-101.
Συναφή επιστημονικά περιοδικά:
- Sixteenth Century Journal
- Renaissance Quarterly
- Past & Present
- History Workshop Journal
- Gender & History
- Journal of Medieval and Early Modern Studies
- Journal of Early Modern Cultural Studies
- Comparative Studies in Society and History
- Journal of Global History
- Journal of World History
- Mediterranean Historical Review