Το μάθημα εξετάζει την περίοδο της πρώιμης νεωτερικότητας από τη σκοπιά της παγκοσμιότητας, των πολιτισμικών «συναντήσεων» και των πολιτισμικών ιεραρχιών. Η παγκοσμιότητα θα μας απασχολήσει ως ιστοριογραφική κατηγορία ανάλυσης και ως ιστορική διαδικασία. Υπό αυτήν την έννοια αρχικά θα εξετάσουμε νέα ιστοριογραφικά παραδείγματα και αναλυτικά μοντέλα, όπως η παγκόσμια ιστορία, η ιστορία του κόσμου, οι πολιτισμικές «συναντήσεις», οι διασταυρούμενες ιστορίες, η διαπολιτισμική ιστορία και οι γεωιστορικές οντότητες, που κατά τα τελευταία χρόνια καταγράφουν μια ιδιαίτερη δυναμική στη διεθνή ιστοριογραφία. Τι είδους μετατοπίσεις και μετασχηματισμούς τα παραπάνω νέα παραδείγματα ενδεχομένως κινητοποιούν στην ιστοριογραφική σκέψη και πρακτική; Κατά πόσο υπονομεύουν τον δυτικοκεντρισμό που εξακολουθεί ακόμα και άρρητα να αποικίζει την ιστοριογραφία;
Στη συνέχεια με αφετηρία την λεγόμενη εξωευρωπαϊκή επέκταση από τον ύστερο 15ο αιώνα, τις πρώιμες αποικιακές δομές που επιμέρους ευρωπαϊκά κράτη διαμορφώνουν στο Νέο Κόσμο, τον Ινδικό ωκεανό και την νοτιοανατολική Ασία θα εξετάσουμε την πρώιμη νεωτερικότητα ως μια περίοδο διασυνδέσεων, οικονομικών ροών, πληθυσμιακών μετακινήσεων, ανταλλαγών, αποκλίσεων, πολιτισμικών μιμήσεων, ιδιοποιήσεων, υβριδικοτήτων και προσαρμογών σε παγκόσμιο επίπεδο. Με ποιους όρους μπορούμε να μιλάμε για παγκοσμιότητα ή και παγκοσμιοποίηση πριν την νεωτερικότητα; Συνιστούν οι οικονομικές διαδικασίες και ο εμπορικός καπιταλισμός τις μόνες προϋποθέσεις διαμόρφωσης της παγκοσμιότητας στην πρώιμη νεότερη περίοδο; Μέσα από ποιες πολιτισμικές διαδικασίες οι ευρωπαϊκές κοινωνίες και κυρίως οι ελίτ κατέστησαν τον κόσμο διανοητικό ορίζοντα;
Κύριοι φορείς της πρώιμης παγκοσμιότητας υπήρξαν οι αυτοκρατορικές πολιτικές οντότητες του ευρωασιατικού χώρου. Οι αυτοκρατορικές πρακτικές και φαντασιώσεις των ευρωπαϊκών κρατών δεν αποτέλεσαν την εναρκτήρια πράξη της πρώιμης παγκοσμιότητας, όπως η παλαιότερη ιστοριογραφία υποστήριζε προκειμένου να ερμηνεύσει τη λεγόμενη «άνοδο της Δύσης», αλλά διαμορφώθηκαν σε ανταγωνιστική και συμπληρωματική σχέση με άλλους αυτοκρατορικούς σχηματισμούς στον ασιατικό χώρο. Εντούτοις, κατά την περίοδο από τα μέσα του 15ου έως τον ύστερο 18ο αιώνα άλλοτε υπό το έμβλημα του χριστιανικού οικουμενισμού και του εκπολιτισμού, άλλοτε μέσα από μεθόδους, πειραματισμούς και προγράμματα εκμετάλλευσης του αποικιακού χώρου τους, άλλοτε μέσα από ισχυρούς ανταγωνισμούς τα ευρωπαϊκά κράτη και οι κοινωνικές ελίτ τους παρήγαγαν και διαμόρφωναν ισχυρές ταξινομικές κατηγορίες, βίαιους μετασχηματισμούς και πολιτισμικές ιεραρχήσεις που καθιστούσαν τον κόσμο πεδίο των ευρωπαϊκών επιδιώξεων φαντασιακά αλλά και ως ηγεμονική πράξη και τεχνολογία.
Θεματικές ενότητες
- Νέα ιστοριογραφικά παραδείγματα: παγκόσμια ιστορία, ιστορία του κόσμου, πολιτισμικές «συναντήσεις», διασταυρούμενες ιστορίες, διαπολιτισμική ιστορία, θεωρίες του παγκόσμιου συστήματος, γεωιστορικές και ωκεάνιες οντότητες.
- Ευρώπη, Ευρασία και κόσμος στον ύστερο 15ο αιώνα.
- Στάδια, διαδικασίες και μορφές της εξωευρωπαϊκής επέκτασης.
- Η αυτοκρατορική ιδέα και πράξη. Η πρώιμη νεωτερικότητα ως η εποχή των αυτοκρατοριών. Μίμηση, προσαρμογή και ανταγωνισμός
- Οικονομικές διαδικασίες, αγροτική εκμετάλλευση, πλεονάσματα και μορφές εμπορικού καπιταλισμού πριν τη «μεγάλη απόκλιση».
- Ο κόσμος ως πεδίο στοχασμού και διανοητική διαδικασία.
- Ταξινομώντας τον κόσμο: από τον χριστιανικό οικουμενισμό και το όραμα του εκχριστιανισμού στις πολιτισμικές και πρώιμες φυλετικές ιεραρχίες.
- Η χαρτογραφική και γεωγραφική παραγωγή του κόσμου: ανταγωνιστικές θεάσεις του κόσμου.
- Το τέλος της πρώιμης νεωτερικότητας και η «μεγάλη απόκλιση».
Mαθησιακά Aποτελέσματα: Oι φοιτητές/τριες αποκτούν την ικανότητα να κατανοούν την παγκοσμιότητα ως κατηγορία ιστορικής ανάλυσης για την πρώιμη νεότερη περίοδο και να αντιλαμβάνονται την ιστορικότητα της. Πιο συγκεκριμένα, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες θα είναι σε θέση:
να περιγράφουν βασικά υπό εξέταση ιστορικά φαινόμενα,
να διακρίνουν μακροϊστορικές διαδικασίες αλλά και να εστιάζουν σε επιμέρους φαινόμενα, να διεξάγουν βιβλιογραφική έρευνα και να συγγράφουν εργασίες πάνω σε ένα ειδικευμένο ιστορικό ζήτημα,
να αξιολογούν τις αλλαγές στην ιστορική οπτική και να αναθεωρούν παραδεδομένες ιστορικές κρίσεις,
να αναγνωρίζουν τη συνθετότητα στην παραγωγή της ιστορικής γνώσης,
να οργανώνουν το ιστορικό υλικό υπό την οπτική συναφών γνωστικών πεδίων και να κρίνουν τη σχέση της ιστορικής έρευνας με το παρόν.
Γενικές Ικανότητες:
Το μάθημα αποσκοπεί στην:
Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης.
Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής.
Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών.
Αυτόνομη εργασία.
Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα.
Διδακτικά συγγράμματα
Timothy Brook, Το καπέλο του Βερμέερ: Ο 17ος αιώνας και οι απαρχές της παγκοσμιοποίησης, Αθήνα 2018.
Λάμπρος Φλιτούρης, Αποικιακές αυτοκρατορίες. Η εξάπλωση της Ευρώπης στον κόσμο 16ος-20ός αι., Αθήνα 2015.
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία:
Christopher Bayly, Η γέννηση του νεωτερικού κόσμου, 1780-1914: Παγκόσμιες διασυνδέσεις και συγκρίσεις, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2013 [2004].
Maxine Berg, «In Pursuit of Luxury: Global History and British Consumer Goods in the Eighteenth Century», Past & Present, 182/1 (2004), σ. 85-142
Maxine Berg κ.ά. (επιμ.), Goods from the East, 1600–1800: Trading Eurasia, Palgrave Macmillan, 2015
Fernand Braudel, Υλικός πολιτισμός, οικονομία και καπιταλισμός 15ος-18ος αιώνας, 2τ., μτφρ.: Αικατερίνη Ασδραχά, Φίλιππος Δρακονταειδής, Αθήνα, Μορφωτικό Ινστιτούτο Αγροτικής Τράπεζα, 1995-1998 [1967-1979].
Bartolomé Yun-Casalilla, Iberian World Empires and the Globalization of Europe 1415–1668, Palgrave Macmillan, 2019.
Dipesh Chakrabarty, Provincializing Europe: Postcolonial Thought and Historical Difference, Princeton University Press, 2000
Linda Colley, The Ordeal of Elisabeth March: How a Remarkable Woman Crossed Seas and Empires to Become a Part of World History, Harper Press, 2008.
Sebastian Conrad, What is Global History?, Princeton University Press, 2016
Viktor Court, «A Reassessment of the Great Divergence Debate: Towards a Reconciliation of Apparently Distinct Determinants», European Review of Economic History, 24/4 (2020), σ. 633–674.
Dennis O. Flynn – Arturo Giráldez, «Born with a ‘Silver Spoon’: The Origin of World Trade in 1571», Journal of World History, 6/2 (1995), σ. 201–221.
Andre Gunder Frank, World Accumulation, 1492-1789, Cambridge University Press, 1978
Barbara Fuchs, Mimesis and Empire. The New World, Islam, and European Identities, Cambridge University Press, 2001
Stephen Greenblatt, «Learning to Curse: Aspects of Linguistic Colonialism in the Sixteenth Century», στο Fredi Ciapelli – Michael J. B. Allen – Robert L. Benson (επιμ.), First Images of America: The Impact of the New World on the Old, University of California Press, 1976, 561-580
Serge Gruzinski, La colonisation de l’imaginaire, Gallimard, 1988
Frank Lestringant, Mapping the Renaissance World: The Geographical Imagination in the Age of Discovery, University of California Press, 1994.
Martin W. Lewis – Kären E. Wigen, The Myth of Continents: A Critique of Metageography, University of California Press, 1997
Walter Mignolo, The Darker Side of the Renaissance: Literacy, Territoriality, and Colonization, University of Michigan Press, 1995
Kevin, O’Rourke – Jeffrey Williamson, «When Did Globalisation Begin?», European Review of Economic History, 6/1 (2002), σ. 23–50
Kevin, O’Rourke – Jeffrey Williamson, «Once More. When Did Globalization Begin?», European Review of Economic
History, 8/1 (2004), σ. 109–117.
Ricardo Padrón, The Indies of the Setting Sun: How Early Modern Spain Mapped the Far East as the Transpacific West, Chicago University Press, 2020
Kenneth Pomeranz, The Great Divergence: China, Europe, and the Making of the Modern World Economy, Princeton University Press, 2000
Prasannan Parthasarathi, Why Europe Grew Rich and Asia Did Not: Global Economic Divergence, 1600–1850, Cambridge University Press, 2012
Ayesha Ramachandran, The Worldmakers: Global Imagining in Early Modern Europe, The University of Chicago Press, 2015
Sumathi Ramaswamy, «History Conceit of the Globe in Mughal Visual Practice», Comparative Studies in Society and History, 49/4 (2007), σ. 751-782
Ulinka Rublack (επιμ.), Protestant Empires: Globalizing the Reformations, Cambridge University Press, 2020.
Dominic Sachsenmaier, Global Perspectives on Global History. Theories and Approaches, Cambridge University Press, 2011
Edward W. Said, Οριενταλισμός, μτφρ.: Φώτης Τερζάκης, Αθήνα 1996 [1978]
Jyotsna G. Singh, (επιμ.), A Companion to the Global Renaissance: English Literature and Culture in the Era of Expansion, Blackwell, 2009.
Sanjay Subrahmanyan, «Connected Histories: Notes towards a reconfiguration of early modern Eurasia», Modern Asian Studies 31 (1997)
Sanjay Subrahmanyam, Three Ways to be Alien: Travels and Encounters in the Early Modern World, Brandeis University Press, 2011.
Nicholas Terpstra (επιμ.), Global Reformations. Transforming Early Modern Religions, Societies, and Cultures, Routledge, 2019
Tzvetan Todorov, Η κατάκτηση της Αμερικής. Το πρόβλημα του Άλλου, μτφρ.: Κική Καψαμπέλη, Αθήνα, Νήσος, 2004 [1982]
Immanuel Wallerstein, The Modern World-System, 3τ. Νέα Υόρκη, Academic Press, 1974-1988
Kelly L. Watson, Insatiable Appetites: Imperial Encounters with Cannibals in the North Atlantic World, New York University Press, 2015
Συναφή επιστημονικά περιοδικά:
- The Journal of Global History
- The Journal of World History
- Past and Present
- European Review of Economic History
- Journal of Economic History
