Το μάθημα αποτελεί εισαγωγή στα κεντρικά θεωρητικά και μεθοδολογικά ζητήματα της προφορικής ιστορίας: Αποτελεί η προφορική ιστορία ένα διαφορετικό είδος ιστορίας και σε τι συνίσταται η διαφορά της; Τι είδους τεκμήρια είναι οι προφορικές μαρτυρίες; Για ποιο λόγο αποτελούν πρόκληση για τον ιστορικό του πρόσφατου παρελθόντος; Ποιες πλευρές της ανθρώπινης ιστορίας φωτίζουν οι προφορικές μαρτυρίες; Πώς προέκυψε και από ποιες ανάγκες η συγκρότηση της προφορικής ιστορίας σε ξεχωριστό γνωστικό πεδίο; Το μάθημα αποτελεί συνδυασμό εφαρμογής της προφορικής ιστορίας σε διαφορετικά ιστορικά πεδία μέσα από εμβληματικά και παραδειγματικά κείμενα προφορικής ιστορίας και ταυτόχρονα εισάγει τους φοιτητές/-τριες στην πρακτική της προφορικής ιστορίας, στον σχεδιασμό συνεντεύξεων και στην ερμηνείας τους και καταλήγει στην εκμάθηση σχεδιασμού ενός προγράμματος προφορικής ιστορίας.
Τα θέματα στα οποία εστιάζει αφορούν: τη σχέση μνήμης και ιστορίας, τη μνήμη ως πηγή της ταυτότητας (ταξικής, έμφυλης, φυλετικής, σεξουαλικής, θρησκευτικής κλπ.), τη διαδικασία διαμόρφωσης της υποκειμενικότητας (ατομικής και συλλογικής), τη σχέση μεταξύ ερευνήτριας/τή και πληροφορήτριας/τή, ζητήματα δεοντολογίας της προφορικής συνέντευξης και χρήσης της προφορικής μαρτυρίας, τις πολιτικές της συγκρότησης της αφήγησης (μνήμη, απόκρυψη, σιωπή, τραύμα).
Η προφορική ιστορία αποτελεί ένα ιστοριογραφικό πεδίο που στηρίζεται στην ανάλυση προφορικών μαρτυριών, οι οποίες είναι προϊόντα συνέντευξης. Οι μαρτυρίες διαμεσολαβούνται από τη μνήμη, καθώς το υποκείμενο μιλάει για τις εμπειρίες του στο παρελθόν. Στόχος της προφορικής ιστορίας είναι να κατανοήσει το υποκείμενο στο παρελθόν και να φωτίσει τη διαδικασία διαμόρφωσής του μέσα από την σχέση του με άλλα υποκείμενα αλλά και μέσα από την σχέση του με τις κοινωνικές, πολιτικές, πολιτισμικές και οικονομικές διαδικασίες στις οποίες ήταν τοποθετημένο.
- Εισαγωγή
Τι είναι η προφορική ιστορία.
Η προφορική μαρτυρία ως εργαλείο τεκμηρίωσης.
Η προφορική μαρτυρία ως πηγή γνώσης για το παρελθόν.
Σχέση μνήμης και ιστορίας
- Η χρήση της προφορικής μαρτυρίας ως πηγής για το παρελθόν.
- Ο κοινωνικός σκοπός της προφορικής ιστορίας
- Η προφορική μαρτυρία ως διακριτό ιστορικό πεδίο και τεκμήριο. Σχεδιάζοντας ένα πρόγραμμα προφορικής ιστορίας
- Η συνέντευξη: η σχέση πληροφορητή/τριας και ερευνητή/τριας
- Συγκρότηση πολιτισμικών ταυτοτήτων στο πεδίο της ιστορίας της εργασίας
- Η διάκριση της προφορικής ιστορίας από άλλη είδη λόγου για τον εαυτό και από την προφορική παράδοση
- 8. Μνήμη, ιστορία, μαρτυρία
- Υποκειμενικότητα: ο όρος, η σημασία του και οι περιοχές στις οποίες η υποκειμενικότητα δίνει νόημα στο παρελθόν
- Εργατική διαμαρτυρία: μαρτυρία και υποκειμενικότητα στην ιστορία της μετανάστευσης
- Η σημασία των συναισθημάτων για τη συγκρότηση της υποκειμενικότητας.
- Η ερμηνεία των προφορικών τεκμηρίων: η συγγραφή της ιστορικής μελέτης που βασίζεται στις προφορικές μαρτυρίες
- Μετά τη συνέντευξη: Απομαγνητοφώνηση, αποδελτίωση, συλλογή και δημιουργία βάσεων δεδομένων, ζητήματα δεοντολογίας
Mαθησιακά Aποτελέσματα: Οι φοιτητές/-τριες αναμένεται να εξοικειωθούν με τις βασικές θεωρητικές και μεθοδολογικές προκείμενες της προφορικής ιστορίας και να οργανώνουν τη δική τους έρευνα, η οποία θα βασίζεται σε προφορικές μαρτυρίες. Επίσης να αποκτήσουν γνώση της σημασίας και της ιδιαιτερότητας της προφορικής μαρτυρίας και να κατανοήσουν τη έννοια της μνήμης ως πηγή για να κατανοήσουμε το παρελθόν. Ειδικότερα, αναμένεται:
- Να κατανοήσουν την προφορική μαρτυρία ως πηγή γνώσης για το παρελθόν.
- Να διακρίνουν τις ιδιαιτερότητες της μαρτυρίας ως ιστορικής πηγής.
- Να εφαρμόσουν τη μεθοδολογία της προφορικής συνέντευξης στη δική τους έρευνα.
- Να σχεδιάζουν και να υλοποιούν ένα πρόγραμμα προφορικής ιστορίας.
- Να πραγματοποιούν και να αναλύουν προφορικές συνεντεύξεις.
- Να χρησιμοποιήσουν τη μαρτυρία ως πηγή και να αξιολογήσουν τα τεκμήριά τους.
Γενικές Ικανότητες:
- Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα.
- Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής.
- Αυτόνομη και ομαδική εργασία.
- Επίδειξη κοινωνικής επαγγελματικής και ηθικής υπευθυνότητας και ευαισθησίας σε θέματα φύλου, εθνότητας, θρησκευτικών πεποιθήσεων.
- Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης.
- Ανάπτυξη δημοκρατικής συνείδησης.
- Lynn Abrams, Θεωρία Προφορικής Ιστορίας (μτφ. Λουκάς Ρινόπουλος), Αθήνα: Πλέθρον 2016.
- Paul Thompson, Φωνές από το παρελθόν (μετάφραση Ρ.Β.Μπούσχοτεν-Ν. Ποταμιάνος), Αθήνα: Πλέθρον 2002.
- Zeese Papanikolas, Αμοιρολόιτος: Ο Λούις Τίκας και η σφαγή στο Λάντλοου (μετάφραση Πελαγία Μαρκέτου), Κατάρτι 2002.
- Δήμητρα Λαμπροπούλου, 2009. Οικοδόμοι: οι άνθρωποι που έχτισαν την Αθήνα, 1950-1967. Αθήνα: Βιβλιόραμα.
- Τ. Βερβενιώτη, Δ. Λαμπροπούλου, Ρ.Β. Μπούσχοτεν, Π. Χαντζαρούλα, Η μνήμη αφηγείται την πόλη: Προφορική ιστορία και μνήμη του αστικού χώρου, Πλέθρον 2016.
- Maurice Halbwachs, Τα κοινωνικά πλαίσια της μνήμης (μτφ. Ε. Ζέη-πρόλογος Ρ. Μπενβενίστε). Νεφέλη 2013.
- Nicholas Doumanis, 1997. Myth and Memory in the Mediterrenean: Remembering Fascism’s Empire. Macmillan. -Α. Γκαζή και Ε. Νάκου, Προφορική ιστορία στα μουσεία και στην εκπαίδευση. Πλέθρον 2015.
- -Ποθητή Χαντζαρούλα, Σμιλεύοντας την υποταγή: Οι έμμισθες οικιακές εργάτριες στην Ελλάδα το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα. Αθήνα: Παπαζήσης, 2012.
- Mercedes Vilanova, Αόρατες πλειοψηφίες: εργατική εκμετάλλευση, επανάσταση και καταστολή, Κατάρτι 2000.
- Ρένα Μόλχο. 2002. «Το αρχείο οπτικοακουστικών μαρτυριών των επιζώντων της ναζιστικής γενοκτονίας Shoah: Στόχοι, οργάνωση και διαδικασία συνεντεύξεων», Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 107: 199-217.
- Valerie Yow, Recording Oral History. A Guide for the Humanities and Social Sciences 2nd ed. (Walnut Creek: AltaMira Press, 2005).
- Luisa Passerini, «Προφορικές πηγές και ανάλυση πολιτισμικών ταυτοτήτων. Μνήμες του εαυτού: Αυτοβιογραφία και αυτό-αναπαράσταση». Στο Σπαράγματα του 20ού αιώνα, Νεφέλη 1998, σ. 101-165.
- Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν, Ανάποδα χρόνια: συλλογική μνήμη και ιστορία στο Ζιάκα Γρεβενών (1900-1950), Πλέθρον 1997.
- Paul Willis, Μαθαίνοντας να Δουλεύεις. Πώς τα παιδιά εργατικής προέλευσης επιλέγουν δουλειές της εργατικής τάξης. Αθήνα, Gutenberg, 2012.
- Alessandro Portelli, «What makes oral history different?» Στο R. Perks και A. Thompson (επιμ.), The Oral History Reader, Λονδίνο, Routledge, 1998.
- -Pothiti Hantzaroula, Child Survivors of the Holocaust in Greece: Memory, Testimony and Subjectivity, Chapter 8: “Family Legacies: Memory, Postmemory and Transgenerational Haunting” 215-231. Λονδίνο, Routledge, 2020. Ελληνική μετάφραση: Ποθητή Χαντζαρούλα, Τα παιδιά θυμούνται το Ολοκαύτωμα: μαρτυρία, ιστοριογραφία, μνήμη (μτφ. Ι. Λαλιώτης), Πλέθρον 2021.
- Κωστής Κορνέτης, Τα παιδιά της δικτατορίας (μτφ. Π. Μαρκέτου), 2015.
- Χάρης Εξερτζόγλου, Δημόσια ιστορία: Μία εισαγωγή, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2020.
Συναφή επιστημονικά περιοδικά:
- Oral History
- The Oral History Review
