Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις στην «προσφυγική κρίση» στο Αιγαίο: Η θεσμοθετημένη κοινωνικότητα στην παραγωγή του ανθρωπιστικού έργου
Επιστημονικός υπεύθυνος: Ευθύμιος Παπαταξιάρχης
Η έρευνα εστιάζει στη μελέτη Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ) οι οποίες οργανώνουν δράσεις που απευθύνονται σε πρόσφυγες και μετανάστες στη Λέσβο. Λαμβάνει ως κεντρική υπόθεση εργασίας ότι στο εσωτερικό του μεγάλου αριθμού συλλογικοτήτων που σήμερα «επιχειρούν» στο νησί και προσδιορίζονται ως Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις απαντώνται διαφορετικές λογικές για την οργάνωση της συλλογικής δράσης και τη διαχείριση του προσφυγικού φαινομένου. Στόχος της έρευνας είναι η ανάδειξη αυτών των λογικών και του πολιτισμικά προσδιορισμένου χαρακτήρα τους.
Ειδικότερα η έρευνα ξεκινά από μία συστηματική καταγραφή των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων που δρουν στη Λέσβο και εστιάζει σε τέσσερις, οι οποίες μελετώνται σε βάθος στο πεδίο και «από τα κάτω». Σκοπός της έρευνας είναι η συστηματική καταγραφή και συγκριτική ανάλυση ζητημάτων και ερωτημάτων που άπτονται: των σχέσεων και των μορφών κοινωνικότητας που αναπτύσσονται μεταξύ των υποκειμένων στο εσωτερικό κάθε κατηγορίας Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης αλλά και μεταξύ των μελών διαφορετικών οργανώσεων, των λόγων για τη συλλογική δράση και για τη διαχείριση του «προσφυγικού» που διακινούνται στο εσωτερικό κάθε οργάνωσης καθώς και των προκρινόμενων πρακτικών, των σχέσεων που οι υπό μελέτη Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις ως συλλογικά υποκείμενα ή τα μεμονωμένα μέλη τους διαμορφώνουν (ή δεν διαμορφώνουν) με φορείς και κατοίκους της τοπικής κοινωνίας της Λέσβου.
Επιστημονικός υπεύθυνος
Καθηγητής Ευθύμιος Παπαταξιάρχης, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Ερευνητική ομάδα
Δουκακάρου Μαρία, Μεταδιδακτορική ερευνήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Φορέας χρηματοδότησης
Η παρούσα έρευνα συγχρηματοδοτείται από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση», στο πλαίσιο της Πράξης «Ενίσχυση Μεταδιδακτόρων ερευνητών/ερευνητριών – Β΄ Κύκλος» (MIS-5033021), που υλοποιεί το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ).
Διάρκεια
16/1/2020 – 15/1/2022
Εγκατάσταση στην «Ανθρωπιστική Πόλη»: Οι κοινωνικές, πολιτισμικές και πολιτικές επιπτώσεις της διάδρασης ανάμεσα στους αιτούντες άσυλο, τους συντελεστές της ανθρωπιστικής διακυβέρνησης και την τοπική κοινωνία (Λέσβος και Αθήνα) – HUMANcITY
Επιστημονικός υπεύθυνος: Ευθύμιος Παπαταξιάρχης
Ιστοσελίδα: https://humancity.sah.aegean.gr/
Το πρόγραμμα HUMANcITY διερευνά το καθεστώς της ανθρωπιστικής διακυβέρνησης που συγκροτήθηκε το 2015 για να αντιμετωπίσει την «προσφυγική κρίση εστιάζοντας στο ζήτημα της στέγασης/εγκατάστασης/ένταξης των αιτούντων άσυλο. Η ανθρωπιστική διακυβέρνηση μελετάται ως ένα πεδίο κοινωνικής και πολιτισμικής διάδρασης και πολιτικής διαπραγμάτευσης ανάμεσα στους αιτούντες άσυλο, στους ιδιωτικούς και δημόσιους, ατομικούς και συλλογικούς ανθρωπιστικούς δρώντες και τις τοπικές κοινωνίες. Οι ωσμώσεις ανάμεσα στους μηχανισμούς της ανθρωπιστικής διακυβέρνησης και τις τοπικές κοινωνίες διερευνώνται σε τρεις γεωγραφικές βαθμίδες που παραπέμπουν σε τρεις διαφορετικές φάσεις του μεταναστευτικού ταξιδιού στην ελληνική επικράτεια: έναν οικισμό πρώτης υποδοχής, τη Σκάλα Συκαμνιάς στη Λέσβο, μια συνοριακή πόλη, τη Μυτιλήνη και την ελληνική πρωτεύουσα, την Αθήνα. Έτσι, το πρόγραμμα παρακολουθεί τη μετεξέλιξη από το «ανθρωπιστικό χωριό» στην «ανθρωπιστική πόλη». Συγκρίνει διαφορετικά μοντέλα εγκατάστασης των νεοεισερχόμενων προσφύγων και μεταναστών και διερευνά τις διαφορετικές επιπτώσεις αυτών των μοντέλων πάνω σε όλους τους συντελεστές. Τέλος, εξετάζει τη διάδραση και τα κοινωνικά και πολιτικά της αποτελέσματα με αναφορά τόσο σε επίσημα ή μη σχήματα κοινωνικότητας («φιλοξενία», «αλληλεγγύη», «βοήθεια») όσο και στις διαφορετικές εθνο-πολιτισμικά ορισμένες αντιλήψεις όλων των συντελεστών της «ανθρωπιστικής πόλης». Το εγχείρημα περιλαμβάνει και δυναμικό διαδραστικό άτλαντα για το ανθρωπιστικό τοπίο στη Λέσβο που θα αναρτηθεί στο Αρχείο του Παρατηρητηρίου για την Προσφυγική και Μεταναστευτική Κρίση στο Αιγαίο.
Επιστημονικός υπεύθυνος
Ευθύμιος Παπαταξιάρχης, Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Ερευνητική ομάδα
Σύμβουλοι έρευνας
- Heath Cabot, Επίκουρη Καθηγήτρια Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Pittsburgh
- Μαρία Καστρινού, Λέκτορας Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Brunel
- Δημήτρης Μπάλλας, Καθηγητής Οικονομικής Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο του Groningen
- Έφη Πλεξουσάκη, Επίκουρη Καθηγήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
- Κατερίνα Ροζάκου, Επίκουρη Καθηγήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο
- Πηνελόπη Τοπάλη, Επίκουρη Καθηγήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Ερευνητές/τριες:
- Μαρίκα Ρόμπου-Λεβίδη, Ανθρωπολόγος, Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
- Παυσανίας Καραθανάσης, Ανθρωπολόγος, Μεταδιδακτορικός Ερευνητής, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
- Αλεξάνδρα Ζαββού, Επίκουρη Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης
- Ερβίν Σέχου, Υποψήφιος Διδάκτορας, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Επιστημονικοί συνεργάτες/τριες:
- Ελισάβετ Κελίδου, Διδάσκουσα Γραφιστικής, Υποψήφια Διδάκτορας, Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
- Συνεργαζόμενοι φορείς
- University of Groningen
- University of Pittsburgh
- Brunel University
Φορέας χρηματοδότησης
Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (στο πλαίσιο της 1η Προκήρυξης Ερευνητικών Έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση των μελών ΔΕΠ και Ερευνητών/τριών και την προμήθεια ερευνητικού εξοπλισμού μεγάλης αξίας).
Διάρκεια
34 μήνες: 17/12/2019 – 17/10/2022
Δημοσιεύσεις
Καραθανάσης, Παυσανίας. 2020. «ΚΥΤ Μόριας 2020: Ανάμεσα στο ‘Hotspot’ και τον ‘καταυλισμό-πόλη’»
Ψηφιακό αποθετήριο Παρατηρητηρίου της Προσφυγικής και Μεταναστευτικής Κρίσης στο Αιγαίο
Επιστημονική υπεύθυνη: Ευφροσύνη Πλεξουσάκη
Μέρος του έργου Ψηφιακός Μετασχηματισμός Βορείου Αιγαίου στον Πολιτισμό και Τουρισμό στο πλαίσιο της ευρύτερης δράσης με τίτλο «Υποστήριξη της Περιφερειακής Αριστείας». Συμμετοχή στο έργο Ερευνητική Υποδομή [e- Aegean CulTour].
Η προτεινόμενη δράση στοχεύει στον ψηφιακό μετασχηματισμό του Αρχείου της Προσφυγικής και Μεταναστευτικής Κρίσης στο Αιγαίο και ειδικότερα :
- στην αναδιαμόρφωση αρχειακού υλικού που ήδη έχει συλλεχθεί
- στην πρόσληψη προσωπικού που θα απασχοληθεί στον τομέα της ταξινόμησης και ηλεκτρονικής ψηφιοποίησης υλικού
- στην αναβάθμιση της υλικοτεχνικής υποδομής με την αγορά ειδικού εξοπλισμού
- στη διοργάνωση εκδηλώσεων προβολής του παραγόμενου έργου
Αναλυτικότερα, η ένταξη του Αρχείου στη δράση «Υποστήριξη της Περιφερειακής Αριστείας» θα επιτρέψει να διευρυνθεί η αναζήτηση αρχείων και σε άλλες και περισσότερες από τις έως τώρα πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές που εντοπίστηκαν. Θα βοηθήσει επίσης στη βελτίωση και εμβάθυνση της τεκμηρίωσης με επιπλέον παραμέτρους στην καταγραφή και στην διαμόρφωση ακόμη πιο εξελιγμένων εργαλείων έρευνας, στην αγγλική και ελληνική γλώσσα, όπως κατάλογοι των έντυπων αρχείων μέσω ανοικτών λογισμικών και ευρετηρίων που θα εξυπηρετούν καλύτερα τους ενδιαφερόμενους ερευνητές στις αναζητήσεις τους. Συγχρόνως θα δημιουργηθεί ένας χώρος φιλοξενίας του αρχειακού υλικού, με τις κατάλληλες προϋποθέσεις για τη συντήρηση, αρχειοθέτηση και ανάδειξή του. Στο χώρο αυτό οι επισκέπτες θα μπορούν να συμβουλεύονται το αρχειακό υλικό και να καθοδηγούνται από αρμόδιους σχετικά με την αναζήτησή τους. Παράλληλα τα εξελιγμένα αυτά εργαλεία, με την εφαρμογή προωθημένων διεθνών προτύπων τεκμηρίωσης, θα ενταχθούν σε συλλογικούς διεθνείς καταλόγους και θα θέσουν το Αρχείο Προσφυγικής και Μεταναστευτικής Κρίσης σε σημαντικό διάλογο με τη διεθνή επιστημονική κοινότητα και άλλους αντίστοιχους ευρωπαϊκούς φορείς.
Επιστημονική υπεύθυνη
Ευφροσύνη Πλεξουσάκη
Ερευνητική ομάδα
Ευφροσύνη Πλεξουσάκη, Μόνιμη Επίκουρη Καθηγήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, ΤΚΑΙ
Ευθύμιος Παπαταξιάρχης, Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Επιστημονικός υπεύθυνος του Παρατηρητηρίου της Προσφυγικής και Μεταναστευτικής Κρίσης στο Αιγαίο, ΤΚΑΙ
Στην ερευνητική ομάδα περιλαμβάνονται η συντονίστρια του Ψηφιακού Αρχείου, Ναντίνα Λειβαδίτη (υποψήφια διδάκτορας, Παν. Αιγαίου), οι αρχειονόμοι Ελένη Λούκου (Υπεύθυνη Βιβλιοθήκης και Αρχείου Ιησουϊτών) και Κατερίνα Ζωγράφου (μόνιμο προσωπικό στα Γενικά Αρχεία του Κράτους) και ο Παναγιώτης Γέρος, μεταδιδάκτορας Κοινωνικής Ανθρωπολογίας. Η ερευνητική ομάδα θα συμπληρωθεί με την πρόσληψη άλλων δύο ερευνητών/ριών.
Συνεργαζόμενοι φορείς
Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης
Συνεργαζόμενοι φορείς
- University of Pittsburgh
- University of Sussex
- University of Amsterdam
- University of Helsinki
Σύνολο φορέων ανθρωπιστικής διακυβέρνησης στο Αιγαίο (ως φορείς ανθρωπιστικής διακυβέρνησης νοούνται κρατικοί φορείς, διακρατικές και Μη Κυβερνητικές οργανώσεις)
Φορέας χρηματοδότησης
ΕΠΑνΕΚ ΕΣΠΑ (2014-2020)
Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία»
Διάρκεια
Νοέμβριος 2019 – 15 Απριλίου 2023
Συναντήσεις μεταξύ τέχνης, εθνογραφίας και παιδαγωγικής
Επιστημονικός υπεύθυνος για το Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Παναγιώτης Πανόπουλος
Ιστοσελίδα: https://encountersproject.eu/
Ερευνητικό και εκπαιδευτικό πρόγραμμα συνεργασίας μεταξύ ανθρωπολόγων, καλλιτεχνών και παιδαγωγών, με στόχο την παραγωγή πρωτότυπης μεθοδολογίας έρευνας και διδασκαλίας, που συνδυάζει την εθνογραφική επιτόπια έρευνα με τοποειδικές καλλιτεχνικές πρακτικές, σε ένα μεταπτυχιακό θερινό μάθημα που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στη Λέσβο.
Επιστημονικός υπεύθυνος για το Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Παναγιώτης Πανόπουλος
Συνεργαζόμενοι φορείς
- University of Agder (Coordinating partner, Νορβηγία)
- University of Amsterdam (Ολλανδία)
- Πανεπιστήμιο Αιγαίου (Ελλάδα)
- Arts Cabinet (Arts organization, Ηνωμένο Βασίλειο)
- Ethnofest (Athens international ethnographic film festival, Ελλάδα)
- Raketa (Artist group, Σουηδία)
Φορέας χρηματοδότησης
ERASMUS +, Call 2019 Round 1 KA2 – Cooperation for innovation and the exchange of good practices, KA203 – Strategic Partnerships for higher education. NO01 Norwegian Agency for International Cooperation and Quality Enhancement in Higher Education.
Διάρκεια: 05/10/2020 – 31/12/2022
Advancing Alternative Migration Governance – ADMINGOV
Επιστημονικός υπεύθυνος για το Παν/μιο Αιγαίου: Ευθύμιος Παπαταξιάρχης
Ιστοσελίδα: http://admigov.eu/
ADMIGOV aims to promote an alternative migration governance model and takes seriously the principles laid out in the Sustainable Development Goals 2030 (2015), the New York Declaration (2016) and later UN documents. We study how alternative approaches to migration governance can be better designed and put into practice. However, rather than proposing a top-down study of existing migration policies, ADMIGOV studies the reality of existing policies and practices on the ground to improve migration governance in line with the principles set out by the UN.
This is the unique analytical feature of ADMIGOV. We bring together analyses of migration governance in practice and in key times and spaces and relate these analyses to the key structuring principles of migration governance as laid out by the UN. This is done to better understand the current gaps between principles and practices and in order to provide insights and recommendations for migration governance in the future.
ADMIGOV is also methodologically unique. We bring analyses from along the migration ‘chain’, from entry through to exit and incorporating key issues such as labour migration, protection needs and development goals. ADMIGOV has chosen several case studies of key times and spaces in migration governance, including the Greek islands, Lebanon, and Turkey, to better understand the most important and most problematic processes at play.
In short, ADMIGOV is designed to combine the analyses of existing policies and practices on the ground in key times and spaces with the wide- ranging 4Mi data to generate new indicators of good migration governance, helping the EU put the UN principles into practice.
Work Package 4 focuses on protection in the borderlands of Europe. On both sides of the borders of Europe, extremely problematic situations have arisen due to failures in protection, that became more salient in times of crisis, when the number of incoming refugees and migrants clearly surpassed the capacity of the existing structures. Fieldwork on the Greek islands, in Turkish cities with high numbers of refugees and in Lebanese informal refugee settlements will provide better understanding of where UN principles collide with the situation on the ground. Recommendations will include suggestions made by volunteers and activists to create a more acceptable situation.
Συντονιστής προγράμματος
Dr. Anja van Heelsum, Associate Professor, Department of Political Science, University of Amsterdam |
Επιστημονικός υπεύθυνος πακέτου εργασίας 4 (για το ζήτημα της προστασίας των αιτούντων άσυλο)
Ευθύμιος Παπαταξιάρχης, Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Επιστημονική ομάδα
- Polly Pallister-Wilkins, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Department of Political Science, University of Amsterdam
- Αλεξάνδρα Ζαβού, Επίκουρη καθηγήτρια, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης
- Νατάσα Αναστασιάδου, PhD candidate, University of the Aegean, Greece and University of Aegean
- Aysen Üstübici, Επικ. Καθηγήτρια, Koç University, Turkey
- Sibil Karadağ, Μετα διδακτορική ερευνήτρια, Koç University, Turkey
- Gabriella Trovato, Επικ. Καθηγήτρια, American University of Beirut, Lebanon
- Nayla Al-Akl, Μεταδιδακτορική ερευνήτρια, American University of Beirut, Lebanon
Ερευνητικοί εταίροι
- Universiteit van Amsterdam (Netherlands)
- Universiteit Maastricht (Netherlands)
- Universite Libre de Bruxelles ULB (Belgium)
- Aalborg Universitet (Denmark)
- Centre for International Information and Documentation in Barcelona (Spain)
- Universitat de Barcelona (Spain)
- Uniwersytet Wroclawski (Poland)
- Koc University (Turkey)
- American University of Beirut (Lebanon)
- Dansk Flygtningehjaelp Forening (Denmark)
- Addis Ababa University (Ethiopia)
- Stichting Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael (Netherlands)
Φορέας χρηματοδότησης
Horizon 2020. Grant Agreement number: 822625 — ADMIGOV — H2020-SC6-MIGRATION-2018-2019-2020/H2020-SC6-MIGRATION-2018
Διάρκεια
48 Months: 1/2/2019 – 1/2/2023
Δημοσιεύσεις
- Polly Pallister-Wilkins, Anastasia Anastasiadou and Evthymios Papataxiarchis (2020) Protection in Lesvos during Covid-19: A critical failure, ADMIGOV interim report on Greece (deliverable 4.1.), Mytilene: University of the Aegean. http://admigov.eu/upload/Pallister-Wilkins_Anastasiadou_Papataxiarchis_Interim_Report.pdf
- Aysen Üstübici and Sibil Karadağ (2020) Refugee Protection in Turkey during the First Phase of the COVID-19 Pandemic, ADMIGOV Interim Report on Turkey (deliverable 4.2), Istanbul: Koç University.
- http://admigov.eu/upload/Ustubici_Karadag_2020_Turkey_Interim_Report.pdf
- Maria Gabriella Trovato, Nayla Al-Akl, Dana Ali and Sara Abou Fakher (2020) Syrian Refugees in Lebanon: Protection amidst Crises, ADMIGOV interim report on Lebanon (deliverable 4.3). Beirut, American University of Beirut
- http://admigov.eu/upload/Trovato_2020_Lebanon_Interim_Report.pdf
- Polly Pallister-Wilkins, Anastasia Anastasiadou, Alexandra Zavos and Evthymios Papataxiarchis (2021) Protection in a Hostile Environment: An on-the-ground study into protection practices in Lesvos and Athens. AdMiGov Deliverable 4.1, Amsterdam: UvA. http://admigov.eu/upload/Deliverable_41_Protection_in_a_hostile_environment_Pallister-Wilkins.pdf
- Sibil Karadağ and Aysen Üstübici (2021) Protection during pre-pandemic and COVID-19 periods in Turkey. AdMiGov Deliverable 4.2, Istanbul: Koç University.
- http://admigov.eu/upload/Deliverable_42_Protection_COVID19_Turkey_Karadag_Ustubici.pdf
- Maria Gabriella Trovato, Nayla Al-Akl and Dana Ali (2021) Displaced Syrians in Lebanon: Protection amidst Crises. AdMiGov Deliverable 4.3, Beirut: American University of Beirut. http://admigov.eu/upload/Deliverable_43_Displaced_Syrians_in_Lebanon_Trovato_Al_Akl.pdf
Webpage
Μεταμορφώσεις της εθνικής και λαϊκής κυριαρχίας σε καιρούς κρίσης
Επιστημονικός υπεύθυνος: Ευθύμιος Παπαταξιάρχης
Το ερευνητικό πρόγραμμα είχε στόχο τη διερεύνηση των μετασχηματισμών της έννοιας της εθνικής και λαϊκής κυριαρχίας, καθώς και της νοηματοδότησης του «λαού» και του «έθνους», στην Ελλάδα της κρίσης. Βασική υπόθεση εργασίας είναι ότι στην κρίσιμη σημερινή συγκυρία παρατηρούνται καθοριστικές μετατοπίσεις των συλλογικών στάσεων και αναπαραστάσεων σε τρεις διακριτές αλλά αλληλένδετες όψεις των κεντρικών αυτών εννοιών: (1) στο «πολιτικό» επίπεδο, σε σχέση με τους όρους πολιτικής κινητοποίησης, στο έδαφος μιας προϋπάρχουσας κρίσης πολιτικής εμπιστοσύνης και αντιπροσώπευσης, (2) στο «αξιακό» επίπεδο, δηλαδή την υποδοχή και την επανεξέταση της «ιδέας της Ευρώπης» στο πλαίσιο της έντασης ανάμεσα στην εθνική πολιτική και την ευρωπαϊκή διαχείριση της κρίσης, (3) στο «πολιτισμικό» επίπεδο, αναφορικά με τη διαχείριση της αλλαγής στη σύνθεση του πληθυσμού και των αιτημάτων αναγνώρισης της εθνοπολιτισμικής διαφοράς με την ένταξη μεταναστών και την υποδοχή των προσφύγων.
Επιστημονικός υπεύθυνος
Ευθύμιος Παπαταξιάρχης, Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Ερευνητική ομάδα
- Γιάννης Μπαλαμπανίδης, Μεταδιδακτορικός ερευνητής, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
- Γιώργος Κατσαμπέκης, Μεταδιδακτορικός ερευνητής, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
- Χρήστος Ηλιάδης, Μεταδιδακτορικός ερευνητής, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Φορέας χρηματοδότησης
Η έρευνα συγχρηματοδοτήθηκε από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» στο πλαίσιο της Πράξης «Μεταμορφώσεις της εθνικής και της λαϊκής κυριαρχίας σε καιρούς κρίσης» (MIS 5004286).
Διάρκεια
15 μήνες: Ιούνιος 2018 – Σεπτέμβριος 2019
Δημοσιεύσεις
- Ioannis Balampanidis, Giorgos Katsambekis, Christos Iliadis & Evthymios Papataxiarchis, “Ambiguous identities in crisis-ridden Greece: ‘us’ and/against ‘Europe’,” Journal of Contemporary European Studies (accepted – forthcoming)
- Χρήστος Ηλιάδης, Γιώργος Κατσαμπέκης & Γιάννης Μπαλαμπανίδης, “Μετασχηματισμοί της κυριαρχίας σε καιρούς κρίσης: Προκαταρκτικές σκέψεις και ερευνητικές κατευθύνσεις”, Πρακτικά του 11ου Τακτικού Συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρίας Πολιτικής Επιστήμης (υπό δημοσίευση).
- Ioannis Balampanidis & Giorgos Katsambekis, “Grèce: le choix européen, malgré tout”, L’OURS: Recherche Socialiste, no. 84-85, 2018, σ. 49-60.
Αρχείο της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης στο Αιγαίο
Επιστημονικός υπεύθυνος: Ευθύμιος Παπαταξιάρχης
Ιστοσελίδα: http://repository-refugeeobservatory.ekt.gr/refugeeobservatory/
Βασικός σκοπός του Αρχείου της Προσφυγικής και Μεταναστευτικής Κρίσης στο Αιγαίο είναι η συλλογή, κατηγοριοποίηση, οργάνωση, διατήρηση, ψηφιοποίηση και ανάδειξη ποικίλων κατηγοριών τεκμηρίων που αναφέρονται στην προσφυγική και μεταναστευτική κρίση στον χώρο του Αιγαίου Πελάγους καθώς και η καταγραφή και προβολή συναφών επιστημονικών μελετών από μέλη της ελληνικής και διεθνούς ακαδημαϊκής κοινότητας. Στα τεκμήρια που διατηρούνται στο Αποθετήριο περιλαμβάνονται μαρτυρίες, ημερολόγια, αδημοσίευτες ή δημοσιευμένες στατιστικές καταγραφές, θεσμικές ρυθμίσεις, δημοσιεύματα στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, φωτογραφίες, βίντεο και άλλα πρωτογενή και δευτερογενή υλικά που συλλέγονται και διατίθενται στη βάση των αρχών για τα πνευματικά δικαιώματα. Το Αρχείο της Προσφυγικής και Μεταναστευτικής Κρίσης στο Αιγαίο διαθέτει σήμερα πάνω από 600 ψηφιακά τεκμήρια, τα οποία αντιστοιχούν σε περίπου 6.000 ψηφιακά αντικείμενα ποικίλου περιεχομένου. Η συλλογή και διάθεση του συνόλου των πρωτογενών και δευτερογενών υλικών γίνεται στη βάση των αρχών για τα πνευματικά δικαιώματα, ενώ ο συνεχής εμπλουτισμός του Αρχείου με πρωτογενές υλικό επιτυγχάνεται μέσα από τη σύναψη συνεργασιών και την υπογραφή πρωτόκολλων συνεργασίας με φορείς ανθρωπιστικής διακυβέρνησης (Μη Κυβερνητικές και άλλες οργανώσεις/οργανισμούς ανθρωπιστικής δράσης στα νησιά του Αιγαίου).
Επιστημονικός υπεύθυνος
Ευθύμιος Παπαταξιάρχης, Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Ερευνητική ομάδα
Το Αρχείο της Προσφυγικής και Μεταναστευτικής Κρίσης στο Αιγαίο λειτουργεί υπό την εποπτεία της Επιστημονικής Επιτροπής του Παρατηρητηρίου Προσφυγικής και Μεταναστευτικής Κρίσης στο Αιγαίο στην οποία μετέχουν μέλη ΔΕΠ του Πανεπιστημίου Αιγαίου καθώς και καθηγήτριες/τές ξένων πανεπιστημίων με πλούσιο επιστημονικό έργο στο μεταναστευτικό και προσφυγικό φαινόμενο και τα σύνορα.
Παράλληλα το έργο του έχει υποστηριχθεί από εξειδικευμένους συνεργάτες, με σπουδές στις Κοινωνικές Επιστήμες και στην Πληροφορική. Ειδικότερα το προσωπικό του Αρχείου έχουν μέχρι σήμερα αποτελέσει οι:
Μαρία Δουκακάρου, Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου – Συντονίστρια, Ραφαέλα Τσιλιγκιρίδου, Υπ. Διδ. Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ελένη Λούκου, Αρχειονόμος – Βιβλιοθηκονόμος, Ελισάβετ Κελίδου, Γραφίστρια – Υπ. Διδ. Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Παυσανίας Καραθανάσης, Μεταδιδακτορικός Ερευνητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Κωνσταντίνος Διαμαντής, Μεταπτυχιακός φοιτητής Οπτικής Ανθρωπολογίας & Ανθρωπολογίας των Μέσων, Freie Universitaet Berlin, και Νίκος Χορταριάς, Τμήμα Ανάπτυξης και Υποστήριξης Πληροφοριακών Συστημάτων Διοίκησης, Πανεπιστημίου Αιγαίου.
Φορέας χρηματοδότησης
Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης
Διάρκεια
2017-2021
Ιστοσελίδα
http://repository-refugeeobservatory.ekt.gr/refugeeobservatory/?locale=el
Παρατηρητήριο της Προσφυγικής και Μεταναστευτικής Κρίσης στο Αιγαίο
Επιστημονικός υπεύθυνος: Ευθύμιος Παπαταξιάρχης
Ιστοσελίδα: https://refugeeobservatory.aegean.gr
Το Παρατηρητήριο Προσφυγικής και Μεταναστευτικής Κρίσης στο Αιγαίο αποτελεί εγχείρημα που συνδέεται με τη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών και το Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Στόχος του είναι η συστηματική καταγραφή των πολλαπλών –δημογραφικών, οικονομικών, θεσμικών, πολιτικών, θρησκευτικών και πολιτισμικών– διαστάσεων της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης τόσο ιστορικά όσο και σε καθημερινή βάση. Το Παρατηρητήριο της Προσφυγικής και Μεταναστευτικής Κρίσης στο Αιγαίο παρακολουθεί συγχρονικά και διαχρονικά την εξέλιξη του προσφυγικού και μεταναστευτικού φαινομένου στα νησιά του Αιγαίου και, ειδικότερα, στις περιοχές που αποτελούν κύριες πύλες εισόδου των προσφύγων και μεταναστών στον Ευρωπαϊκό χώρο, όπως είναι η Λέσβος, η Χίος, η Σάμος η Κως και η Λέρος και ενδιαφέρεται να αναδείξει από τα κάτω την οπτική των εμπλεκομένων μερών: των μεταναστών και προσφύγων, των τοπικών κοινωνιών και των ανθρωπιστικών δρώντων.
Το Παρατηρητήριο έχει σελίδα στο διαδίκτυο (βλ. https://refugeeobservatory.aegean.gr]. Μέσα από τη σελίδα του Παρατηρητηρίου επιχειρείται η συστηματική διάχυση της πληροφορίας για την προσφυγική κρίση σε τακτική, περιοδική βάση και ο δημόσιος επιστημονικός διάλογος σε διεθνές επίπεδο. Παράλληλα το Παρατηρητήριο διαθέτει ειδικό Αρχείο στο οποίο αποταμιεύονται πρωτογενή και δευτερογενή δεδομένα που παράγονται από ποικίλους φορείς όσο και από το ίδιο το Παρατηρητήριο. Από την ίδρυσή του μέχρι και σήμερα το Παρατηρητήριο της Προσφυγικής και Μεταναστευτικής Κρίσης στο Αιγαίο έχει αναπτύξει σημαντικές συνεργασίες και έχει εξασφαλίσει την υποστήριξη σημαντικών πανεπιστημιακών και ερευνητικών ιδρυμάτων του εξωτερικού (όπως το Migration Research Center (MiReKoc) -Koc University, το Sussex Rights and Justice Research Centre, το Global Studies (University of Sussex), το Crosslocations Research Project (University of Helsinki), το Institute for Migration and Ethnic Studies (IMES) (University of Amsterdam), το University of East London, το University of Pittsburgh, και το Αmerican Anthropopological Association) και φορέων ανθρωπιστικής δράσης στα νησιά του Αιγαίου (όπως: Better Days Greece, Dirty Girls of Lesvos, International Rescue Committee Hellas, ΗΙΑS Greece, Ηλιακτίδα ΑΜΚΕ), ενώ έχει διοργανώσει σημαντικό αριθμό επιστημονικών συναντήσεων/σεμιναρίων με θέμα το προσφυγικό με διακεκριμένους Έλληνες και ξένους ομιλητές. Επίσης συμμετέχει στη διεξαγωγή χρηματοδοτούμενης έρευνας για το προσφυγικό-μεταναστευτικό στο πλαίσιο ελληνικών και διεθνών ερευνητικών προγραμμάτων.
Επιστημονικός υπεύθυνος
Ευθύμιος Παπαταξιάρχης, Καθηγητής Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Ερευνητική ομάδα
Το Παρατηρητήριο λειτουργεί υπό την επιστημονική εποπτεία επιτροπής στην οποία μετέχουν μέλη ΔΕΠ του Πανεπιστημίου Αιγαίου καθώς και καθηγήτριες/τές ξένων πανεπιστημίων με πλούσιο επιστημονικό έργο στη μελέτη του μεταναστευτικού και προσφυγικού φαινομένου και των συνόρων. Ειδικότερα στην Επιστημονική Επιτροπή του Παρατηρητηρίου συμμετέχουν οι: Heath Cabot, Επικ. Καθηγήτρια Κοιν. Ανθρωπολογίας, University of Pittsburgh, Διονύσιος Γουβιάς, Αναπλ. Καθηγητής Εκπαιδευτικής Πολιτικής και Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Jane Cowan, Καθηγήτρια Κοιν. Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Sussex, Sarah Green Καθηγήτρια Κοιν. Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Helsinski, Laurie Hart, Καθηγήτρια Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο California, Χριστόδουλος Μπέλλας, Αναπλ. Καθηγητής Οικονομικών, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Αλεξάνδρα Μπούνια, Καθηγήτρια Μουσειολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Νίκο Ναγόπουλο, Καθηγητή Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ηλέκτρα Πετράκου, Επίκ. Καθηγήτρια Πολιτικής Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Έφη Πλεξουσάκη, Επικ. Καθηγήτρια Κοιν. Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Κατερίνα Ροζάκου, Επικ. Καθηγήτρια Κοιν. Ανθρωπολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Μαρίκα Ρόμπου Λεβίδη, Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ελένη Σκούρτου, Καθηγήτρια Γλωσσικής και Πολιτισμικής Πολυμορφίας στο Σχολείο, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ποθητή Χαντζαρούλα, Αναπλ. Καθηγήτρια Ιστορικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
Παράλληλα το έργο του Παρατηρητηρίου έχει υποστηριχθεί από εξειδικευμένους συνεργάτες, με σπουδές στις Κοινωνικές Επιστήμες και στην Πληροφορική. Ειδικότερα το Παρατηρητήριο έχει μέχρι σήμερα στελεχωθεί από τους: Μαρία Δουκακάρου, Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου – Συντονίστρια, Παυσανία Καραθανάση, Μεταδιδακτορικό Ερευνητή Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και τέως συντονιστή του Παρατηρητηρίου, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Αναστασία Αναστασιάδου, Υπ. Διδ. Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Κωνσταντίνο Διαμαντή, Υπ. Διδ. στο Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ναντίνα Λειβαδίτη, Υπ. Διδ. Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ερβίν Σέχου, Υπ. Διδ. Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ραφαέλα Τσιλιγκιρίδου, Υπ. Διδ. Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Ελένη Λούκου, Αρχειονόμο – Βιβλιοθηκονόμο, Ελισάβετ Κελίδου, Γραφίστρια – Υπ. Διδ. Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, και Νίκο Χορταριά, Τμήμα Ανάπτυξης και Υποστήριξης Πληροφοριακών Συστημάτων Διοίκησης, Πανεπιστημίου Αιγαίου.
Συνεργαζόμενοι φορείς
Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης
Global Studies Center, University of Pittsburgh
Φορέας χρηματοδότησης
Wenner Gren Foundation for Anthropological Research
Διάρκεια
2017-2021
Ιστοσελίδα
Το Αρχείο Ελληνικής Εθνογραφίας (ΑΕΕ) ανήκει στο Εργαστήριο Εθνογραφίας του ΤΚΑΙ από όπου και ξεκίνησε το εγχείρημα συγκρότησής του το 2012. Από το 2019 το ΑΕΕ έχει περάσει σε νέα φάση, μετά την υπογραφή μνημονίου συνεργασίας του Εργαστηρίου Εθνογραφίας με το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ), με στόχο την αναβάθμιση του Αρχείου μέσω της παροχής υπηρεσιών open ABEKT.
Στις δραστηριότητές του ΑΕΕ εντάσσονται η συγκέντρωση, καταγραφή και ταξινόμηση των εθνογραφικών κειμένων (βιβλίων άρθρων σε περιοδικά και σε συλλογικούς τόμους, διατριβών κ. ά.) και άλλων εθνογραφικών υλικών και τεκμηρίων (ημερολογίων, οπτικοακουστικών τεκμηρίων που βασίζονται σε εθνογραφική έρευνα) που αναφέρονται στον ελληνικό χώρο. Η προσπάθεια αυτή βρίσκεται σε εξέλιξη κι ένας σημαντικός αριθμός σχετικών συγγραμμάτων είναι ήδη διαθέσιμος στο αρχείο του εργαστηρίου. Παράλληλα με την προσπάθεια συλλογής των κειμένων, το Εργαστήριο επεξεργάζεται και διαθέτει μια συγκεντρωτική ψηφιακή βάση δεδομένων για την εθνογραφία της Ελλάδας.
Η δημιουργία ψηφιακής βάσης δεδομένων για την εθνογραφία της Ελλάδας υποστηρίχτηκε, από το 2013 και μετά, μέσω της συμμετοχής του Εργαστηρίου Εθνογραφίας σε ευρεία ερευνητική Δράση του Πανεπιστημίου Αιγαίου με θέμα την «Ανάπτυξη ολοκληρωμένου προγράμματος έρευνας με αντικείμενο τη νησιωτικότητα», στο πλαίσιο της οποίας επιχειρήθηκε η συστηματική καταγραφή, μελέτη και ανάδειξη των εθνογραφικών, ανθρωπολογικών, ερευνών που έχουν διεξαχθεί στην περιοχή του Αιγαίου, καθώς και η συγκρότηση μιας όσο το δυνατόν πληρέστερης βάσης δεδομένων του εθνογραφικού, ανθρωπολογικού, έργου που αφορά το Αιγαίο.
(Ειδικότερα βλ. «Δημιουργία Εθνογραφικού Αρχείου – Δημιουργία Αρχείου Προφορικής Ιστορίας». Ερευνητική ομάδα: Παναγιώτης Πανόπουλος, Ποθητή Χαντζαρούλα (επιστημονικοί υπεύθυνοι), Μαρία Δουκακάρου, Δέσποινα Χαμχαλέ (ερευνήτριες). Το έργο ανήκε στη Δράση 6 του ευρύτερου έργου: «Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, βασικός παράγοντας για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του αιγαιοπελαγίτικου χώρου», το οποίο υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος: «Εκπαίδευση και Δια βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και Εθνικούς Πόρους. (Επιστημονικός υπεύθυνος: Νικόλαος Σουλακέλλης). Για τα πορίσματα της Δράσης, βλ. «Εθνογραφική και ιστορική έρευνα στο Αιγαίο: Η συμβολή του Τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας». Παναγιώτης Πανόπουλος, Ποθητή Χαντζαρούλα, Μαρία Δουκακάρου και Δέσποινα Χαμχαλέ. Στο Σπιλάνης, Γ., Κίζος, Θ. & Καράμπελα, Σ. (επιμ.), Νησιωτικότητα και βιωσιμότητα: Η περίπτωση των νησιών του Αιγαίου, Μυτιλήνη: Πανεπιστήμιο Αιγαίου. ISBN: 978-960-88031-2-1. Σελ. 200-207. http://islands-research.aegean.gr/images/Syllogikos_Tomos.pdf).
Η συγκεκριμένη Δράση επικεντρώθηκε στη συλλογή, καταγραφή, τεκμηρίωση, κατηγοριοποίηση και παρουσίαση δημοσιευμένων (αλλά και αδημοσίευτων) εθνογραφικών, ανθρωπολογικών, μελετών που αφορούν σε πολλαπλές πτυχές της κοινωνικής και πολιτισμικής πραγματικότητας, αλλά και της καθημερινής ζωής, ειδικότερα στην περιοχή του Αιγαίου.
Η παραγωγή μιας όσο το δυνατόν πληρέστερης Βάσης Δεδομένων του εθνογραφικού έργου που αφορά το Αιγαίο φιλοδοξούμε να αποτελέσει το υπόβαθρο για περαιτέρω έρευνα, τόσο από ερευνητές του Ιδρύματος, όσο και από άλλους, Έλληνες και ξένους, καθιστώντας το Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας και το Εργαστήριο Εθνογραφίας διεθνή πόλο αναφοράς και πεδίο έλξης για την ανθρωπολογική έρευνα στην Ελλάδα γενικότερα, και τον αιγαιακό χώρο ειδικότερα.
Στόχοι του Αρχείου Ελληνικής Εθνογραφίας
- Συγκρότηση Ψηφιακής Βάσης Δεδομένων εθνογραφικού υλικού που παρουσιάζει μια ευρεία γκάμα θεματικών πεδίων (συγγένεια, οικογένεια, οικιακός χώρος, μεταβιβάσεις, λαϊκή θρησκεία, προσκύνημα, τελετουργία, τοπική ταυτότητα, κοινότητα, μνήμη, εργασία, πολιτική, έμφυλες σχέσεις, μουσική, χορός, μετανάστευση, προσφυγική κρίση), στα οποία υπάρχει διαθέσιμο ερευνητικό υλικό που έχει συλλεχθεί με την εφαρμογή ανθρωπολογικών ποιοτικών μεθόδων.
Κατηγορίες/ μορφές υλικού:
Α. Έντυπο υλικό
– Βιβλία, άρθρα σε περιοδικά και συλλογικούς τόμους, ειδικοί αφιερωματικοί τόμοι περιοδικών.
– Ακαδημαϊκές εργασίες (διδακτορικές διατριβές, μεταπτυχιακές διπλωματικές εργασίες, προπτυχιακές εργασίες), εκθέσεις ερευνητικών ομάδων, προτάσεις έρευνας.
Β. Εθνογραφικό αρχειακό υλικό
– Εθνογραφικά ημερολόγια
– Οπτικό υλικό (φωτογραφίες, βιντεοσκοπήσεις)
– Ηχητικό υλικό (ηχογραφήσεις)
– Υλικά τεκμήρια ερευνητικών αποστολών
- Επιλεκτική ψηφιοποίηση.
- Χωρική αποτύπωση της εθνογραφικής έρευνας στον ελλαδικό χώρο σε ειδικό Άτλαντα της ελληνικής εθνογραφίας.
- Ανάπτυξη δομών συνεργασίας με τα θερινά σχολεία του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
- Ανάπτυξη και υποστήριξη έρευνας που θα κεφαλαιοποιεί το υφιστάμενο απόθεμα εθνογραφικής γνώσης για τον ελληνικό χώρο στο ευρύτερο, ελληνικό και διεθνές, ακαδημαϊκό περιβάλλον, με στόχο την εμπέδωση των ιδιαιτεροτήτων και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων του Τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας του Πανεπιστήμιου Αιγαίου για την εν λόγω ερευνητική δραστηριότητα, καθώς και τη διεύρυνση των μελλοντικών στόχων και των στρατηγικών περαιτέρω ανάπτυξης του ερευνητικού και εκπαιδευτικού ρόλου του Ιδρύματος.
- Διάχυση της γνώσης που θα τεκμηριωθεί από το εν λόγω έργο στις τοπικές κοινωνίες, μέσω της αναζήτησης συνεργασιών με τοπικούς φορείς τεκμηρίωσης (τοπικά αρχεία, δημοτικές και άλλες βιβλιοθήκες, εντευκτήρια, σύλλογοι).
Το Αρχείο διαθέτει σήμερα ένα σημαντικό αριθμό ψηφιακών τεκμηρίων ποικίλου περιεχομένου. Η συλλογή και διάθεση του συνόλου των τεκμηρίων γίνεται στη βάση των αρχών για τα πνευματικά δικαιώματα, ενώ ο συνεχής εμπλουτισμός του Αρχείου με υλικό επιτυγχάνεται μέσα από τη σύναψη συνεργασιών με άτομα και φορείς.
Η νέα ελληνική μετανάστευση στη Γερμανία την περίοδο της οικονομικής κρίσης: Το κοινωνικό και πολιτισμικό κεφάλαιο στη διαδικασία της μετανάστευσης και ένταξης
Επιστημονικός υπεύθυνος ελληνικής ομάδας: Ευθύμιος Παπαταξιάρχης
Ήδη από τις αρχές του 2010 ξεκίνησε ένα «νέο» μεταναστευτικό κύμα Ελλήνων προς τη Γερμανία. Το «νέο» αυτό κύμα έχει τις δικές του αιτίες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, με βασικό παράγοντα την μεγάλη οικονομική κρίση στην Ελλάδα, η οποία αναδιαμορφώνει ολόκληρο το οικονομικό και κοινωνικό σύστημα της χώρας. Το φαινόμενο, οι αιτίες του και οι συνέπειες και τα πιθανά σενάρια αυτής της ελληνικής μετανάστευσης στη Γερμανία αποτελεί σημαντικό θέμα περαιτέρω ανάλυσης και διερεύνησης, καθότι το ίδιο το φαινόμενο βρίσκεται υπό συνεχή εξέλιξη και αλλαγή. Στο πλαίσιο αυτό καθίσταται ιδιαίτερα σημαντικό, η έρευνα να ρίξει φως στις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές πτυχές του φαινομένου αυτού, σε μία προσπάθεια να τεθεί μία πραγματολογική βάση, από την οποία μπορεί κανείς να αντλήσει συμπεράσματα και να ακολουθήσει με μεγαλύτερη ασφάλεια την μελλοντική εξέλιξή του. Στην έρευνά μας χρησιμοποιούνται οι έννοιες του «κοινωνικού» και «πολιτισμικού» κεφαλαίου και αναλύεται ο ρόλος που αυτό διαδραματίζουν στην απόφαση μετανάστευσης από την Ελλάδα, όπως και αυτός στη διαδικασία ένταξης των Ελλήνων στη γερμανική κοινωνία. Στην παρούσα έρευνά επικεντρωνόμαστε σε υποκειμενικές θεωρήσεις της διαδικασίας της μετανάστευσης και της ένταξης, λαμβάνοντας υπόψη τις απόψεις και γνώμες των ίδιων των μεταναστών έτσι όπως αποτυπώνονται από τις προσωπικές τους ιστορίες και διαδρομές. Η έρευνα έχει συγκριτικό προσανατολισμό σε μια προσπάθεια να αποκαλυφθεί ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της μετανάστευσης προς τη Γερμανία, όπου το κύμα μεταναστών είναι μεγάλο και οι συζητήσεις στη δημόσια σφαίρα περί ενσωμάτωσης των τελευταίων είναι έντονες. Η έρευνα της μετανάστευσης στη Γερμανία αναδεικνύει τα χαρακτηριστικά του φαινομένου στην ιστορική συγκυρία της ελληνικής κρίσης χρέους και προσφέρει χρήσιμες προτάσεις για τη βελτίωση των στρατηγικών και πολιτικών ενσωμάτωσης των μεταναστών από την πλευρά του γερμανικού κράτους.
Επιστημονικός υπεύθυνος ελληνικής ομάδας: Καθηγητής Ευθύμιος Παπαταξιάρχης
Γερμανικό Ίδρυμα: Freie Universitaet Berlin
Επιστημονικός υπεύθυνος γερμανικής ομάδας: Καθηγητής Μιλτιάδης Πεχλιβάνος
Φορέας χρηματοδότησης
Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών, Πρόγραμμα για την επιστημονική συνεργασία μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας (IKYDA 2013)
Διάρκεια
1.1.2013 – 30.12.2013
Η οικιακή εργασία μεταναστών στην Ελλάδα: Το προφίλ των εργαζομένων και το θεσμικό πλαίσιο
Επιστημονικός υπεύθυνος: Χρίστος Φ. Μπέλλας
Η έρευνα μελέτησε το προφίλ των μονίμως διαμενόντων στην Ελλάδα υπηκόων τρίτων χωρών που εργάζονται ως οικιακό προσωπικό. Ειδικότερα διερεύνησε α)το θεσμικό πλαίσιο που διέπει την αμειβόμενη οικιακή εργασία σε όλα τα κράτη της ΕΕ και β) τα χαρακτηριστικά και τον βαθμό ένταξης των μεταναστριών στην Ελλάδα με δειγματοληπτική στατιστική έρευνας σε 451 μετανάστριες και με 75 προσωπικές συνεντεύξεις από άτομα πέντε εθνοτικών ομάδων που δεν έχουν υπηκοότητα χώρας της της ΕΕ. Η έρευνα κατέλεξε στη διατύπωση κάποιων γενικών συμπερασμάτων και προτάσεων μεταναστευτικής πολιτικής.
Επιστημονικός υπεύθυνος
Χρίστος Φ. Μπέλλας
Ερευνητική ομάδα
Σ. Χτούρης, Α. Ζήση, Π. Τοπάλη, Α. Αθανασοπούλου, Κ. Ροζάκου, Η. Δασκαλάκη, Eda Gemi, Μ. Ρενταρή και Μ. Χίου
Εσωτερική αξιολόγηση έργου
Λ. Λαμπριανίδης, Ε. Παπαταξιάρχης
Ερευνητικοί εταίροι
Το έργο εκπονήθηκε με επικεφαλής εταίρο το Πανεπιστήμιο Αιγαίου (Τμήματα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας και Κοινωνιολογίας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών) σε συνεργασία με την εταιρεία ερευνών αγοράς TNS-ICAP και τη μη κερδοσκοπική εταιρεία Στέκι Πολιτισμού Αλβανών Μεταναστών (2012) (Κωδικός έργου ΕΛΕ 2436).
Φορείς χρηματοδότησης
Το έργο χρηματοδοτήθηκε κατά 75% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ένταξης και κατά 25% από Εθνικούς Πόρους. Εντάσσεται στη Δράση 2.2/10 του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών και πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της Προτεραιότητας 2: «Ανάπτυξη δεικτών και μεθοδολογιών αξιολόγησης, με σκοπό την αποτίμηση της προόδου, την προσαρμογή πολιτικών και μέτρων και τη διευκόλυνση της συγκριτικής μάθησης».
Δημοσιεύσεις
- Χ. Μπέλλας (επιμ.), Οικιακή εργασία και κοινωνική ένταξη μεταναστριών στην Ελλάδα της Οικονομικής Κρίσης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Αθήνα 2012.
- Το βιβλίο περιλαμβάνει τα εξής άρθρα:
- Τοπάλη, Π. (2012), «Θεσμικές Ρυθμίσεις της οικιακής εργασίας και μετανάστευση: μια συγκριτική μελέτη στα κράτη μέλη τα Ευρωπαϊκής Ένωσης», σελ.15-85.
- Χτούρης, Χ., Ζήση, Α., Ρενταρή, Μ., Χίου, Μ. (2012 ). «Τα ιδιωτικά γραφεία εύρεσης εργασία ως διαμεσολαβητές διαμόρφωσης των εργασιακών σχέσεων και του επαγγέλματος των οικιακών εργαζομένων», σελ.90-131.
- Μπέλλας, Χ.Φ., (2012). «Οικιακή εργασία και κοινωνική ένταξη μεταναστριών: ανάλυση των αποτελεσμάτων της δειγματοληπτικής έρευνας», σελ.135-233.
- Αθανασοπούλου, Α., (2012). «Αλβανίδες έμμισθες οικιακές εργαζόμενες: βελτίωση των όρων ζωής και επιθυμία ισότμης συμμετοχής στην ελληνική πραγματικότητα», σελ.237-278.
- Ροζάκου, Κ., (2012). «Αφρικανές οικιακές εργαζόμενες στην Αθήνα: χρώμα και διαβαθμίσεις της διαφοράς», σελ. 279-316.
- Gemi, E., (2012). «Μολδαβές οικιακές εργαζόμενες: οι «αφανείς» όψεις της οικιακής διαδρομής τους», σελ.317-360.
- Δασκαλάκη, Η., (2012). «Ουκρανές μετανάστριες οικιακές εργαζόμενες στην Ελλάδα: τρια κομβικά σημεία των ‘διαδρομών’ τους από την πρώτη άφιξή τους ως την ‘κρίση’», σελ. 361-397.
- Τοπάλη, Π., (2012). «Διαμεταναστευτικές πρακτικές, μορφώματα ένταξης: Φιλιππινέζες οικιακές εργαζόμενες στην Αθήνα», σελ. 399-439.
- Μπέλλας, Χ.Φ., Ροζάκου, Κ., (2012). «Η έμμισθη οικιακή ερασία μεταναστριών: όψεις κοινωνική ένταξης στην Ελλάδα της κρίσης», σελ.443-480.
- Χτούρης, Σ., Μπέλλας,Χ.Φ., (2012). «Πεδία κοινωνικής ένταξης, βαθμός ένταξης στην οικιακή εργασία: επιλεγμένες προτάσεις μεταναστευτικής πολιτικής», σελ.481-515.
Φύλο, οικιακή εργασία και εθνοτική ταυτότητα: Η διαπολιτισμική συγκρότηση του οικιακού χώρου στην Ελλάδα
Επιστημονικός υπεύθυνος: Ευθύμιος Παπαταξιάρχης
Η έρευνα αναπτύχθηκε γύρω από δύο άξονες που συνδέονται μεταξύ τους. Ο πρώτος και πιο γενικός αφορά το ρόλο του φύλου στη συγκρότηση του οικιακού χώρου. Ο δεύτερος και πιο ειδικός αφορά το ρόλο της εθνοτικής ταυτότητας στην οργάνωση της έμφυλης οικιακής εργασίας.
Η φροντίδα του οικιακού χώρου έχει αντιμετωπιστεί στη φεμινιστική βιβλιογραφία ως μία κατεξοχήν (άμισθη) γυναικεία εργασία, ως ένα ζήτημα που οργανώνεται αποκλειστικά στη βάση των έμφυλων κοινωνικών σχέσεων και τίθεται σταθερά σε αντιπαραβολή με την ανδρική ενασχόληση και φροντίδα των δημοσίων θεμάτων (Rosaldo and Lamphere 1974, Graham 1979, Finch and Groves 1980). Ειδικά στο πλαίσιο της ανθρωπολογικής μελέτης της ελληνικής κοινωνίας επισημαίνεται η αλληλεξάρτηση του φύλου και της συγγένειας στη συγκρότηση της γυναικείας ταυτότητας ενώ ο οικιακός χώρος, συγκροτημένος μέσα από τη συζυγικότητα σε ‘νοικοκυριό’ (Loizos και Papataxiarchis 1991) αναδεικνύεται στον κεντρικό τόπο όπου συντελείται η ολοκλήρωση αυτής της ‘έμφυλης γυναικείας ταυτότητας. Ο οικιακός χώρος θεωρείται ως ο κατεξοχήν τόπος όπου εκτελούνται εκείνες οι δραστηριότητες που συντελούν στη συγκρότηση και αναπαραγωγή της οικογένειας, ενώ το σπίτι θεωρείται ευθύνη της γυναίκας η οποία είναι συνδεδεμένη μαζί του λειτουργικά και συμβολικά, με τρόπο που της προσδίδει κύρος και αξία (Dubisch 1986, Ηirschon 1989).
Σύμφωνα με νεότερες ανθρωπολογικές θεωρήσεις (Moore 1996) ο χώρος, και ειδικότερα ο οικιακός, είναι ένα δυναμικό πεδίο αλληλόδρασης στο πλαίσιο του οποίου οι κοινωνικές σχέσεις και οι δομές όπως και οι έμφυλες ταυτότητες δημιουργούνται και μετασχηματίζονται. Με την έννοια αυτή ο χώρος, και στη συγκεκριμένη περίπτωση ο οικιακός χώρος, ενώ έχει πάντα έναν έμφυλο χαρακτήρα, ωστόσο ο χαρακτήρας αυτός δεν είναι ποτέ στατικός αλλά είναι πάντοτε αμφίσημος, χωρίς σταθερές σημασίες και δημιουργείται μέσα από την πρακτική των κοινωνικών σχέσεων και των κοινωνικών νοημάτων. Επίσης, νεότερες μελέτες δείχνουν ότι η σύνδεση της έμφυλης ταυτότητας με τον οικιακό χώρο δεν είναι ανεξάρτητη από την κοινωνική τάξη, τη φυλή, την εθνότητα, την επαγγελματική ενασχόληση, την ηλικία (Moore 1988) και εξετάζουν τους τρόπους με τους οποίους το φύλο διαπλέκεται με αυτές τις παραμέτρους στη συγκρότηση και έμφυλη κατανομή των οικιακών καθηκόντων. Στην Ελλάδα, οι αντίστοιχες μελέτες έχουν επικεντρωθεί κυρίως στη σχέση ανάμεσα στην οικιακή και εξω-οικιακή απασχόληση των γυναικών και έχουν δείξει ότι η εξω-οικιακή γυναικεία εργασία παίζει σημαντικό ρόλο στον τρόπο που κατανέμονται οι οικιακές εργασίες ανάμεσα στα φύλα (Βαίου και Στρατηγάκη 1989, Βαίου 1989, Ιακώβου-Παπαγαρουφάλη 1989, Καβουνίδη, 1989, Μαράτου-Αλιμπράντη 1991 και 1993, Βαίου, Στρατηγάκη και Χρονάκη 1991, Galani-Moutafi 1993 και 1994).
Αυτό που η παρούσα έρευνα επιζητεί να αναδείξει και το οποίο συνιστά μία τομή στη διεθνή βιβλιογραφία της έμμισθης οικιακής εργασίας είναι οι πολιτισμικοί όροι μέσα από τους οποίους διαμορφώνεται η σύνδεση των συγκεκριμένων εθνοτικών ομάδων με την απασχόληση στον τομέα της έμμισθης οικιακής εργασίας, και πιο συγκεκριμένα η πολιτισμική διαχείριση της υποτελούς θέσης (Day, Papataxiarchis και Stewart 1999) που καταλαμβάνουν οι μετανάστριες ή μη οικιακές βοηθοί στο πλαίσιο της εργασιακής αυτής συνθήκης. Εδώ, η κατεύθυνση είναι αμφίδρομη καθώς τους όρους διαχείρισης της υπαγωγής θέτει τόσο οι κοινωνία υποδοχής (Ελλάδα) με τις αναπαραστάσεις της για συγκεκριμένες εθνοτικές ομάδες και τις πολιτικές που εφαρμόζει, όσο και οι ίδιες οι μετανάστριες μέσα από τις ιδιαίτερες και διαφορετικές μεταξύ τους πολιτισμικές αντιλήψεις και συμπεριφορές. Φιλιππινέζες, Αλβανίδες και Ελληνίδες οικιακές βοηθοί αναλαμβάνουν διαφορετικές εκδοχές της έμμισθης οικιακής εργασίας ανάλογα με τη γενικότερη θέση που κατέχουν ως μεταναστευτικές ομάδες στο ελληνικό πλαίσιο. Η μετάθεσή της οικιακής φροντίδας από τα χέρια της Ελληνίδας «νοικοκυράς» στα χέρια της Ελληνίδας ή αλλοδαπής «άλλης» καθιστά την αναπαραγωγή του οικιακού χώρου, και των αξιών και των πρακτικών που συνδέονται με αυτόν, μία διαδικασία έμφυλη μεν αλλά και συνκαθοριζόμενη από την εθνοτική και ταξική ταυτότητα των υποκειμένων που συμμετέχουν. Η διαμόρφωση της φροντίδας στα πλαίσια του οικιακού χώρου καθίσταται από κατεξοχήν έμφυλο χαρακτηριστικό σε κατεξοχήν εθνοτικό και ταξικό.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο, στόχος της μελέτης είναι να δείξει τους τρόπους με τους οποίους οι οικιακές βοηθοί και η κατανομή καθηκόντων συμβάλλουν στη συγκρότηση της έμφυλης ταυτότητας της ‘νοικοκυράς’ και τη διαπραγμάτευση των συγγενικών της σχέσεων με το σύζυγο και τα παιδιά στα πλαίσια του οικιακού χώρου. Στη σχέση της με τις οικιακές βοηθούς η οργάνωση της γυναικείας ταυτότητας φαίνεται ότι δεν συντελείται μέσω της ενασχόλησης με τη φροντίδα των παιδιών και του οικιακού χώρου αλλά μέσω της διαχείρισης μιας ομόφυλης ιεραρχικής σχέσης που συχνά δομείται με συγγενειακούς όρους με μία εθνοτικά «οικεία» ή «άλλη» γυναίκα.
Η σύνδεση των γυναικών με την έμμισθη οικιακή εργασία βεβαιώνεται σε όλες τις έρευνες που εστιάζουν στο ζήτημα της οικιακής εργασίας (Cock 1980 στη Νότιο Αφρική, Rollins 1985 και Glenn 1986 στις Η.Π.Α., Bakan και Stasiulis 1995 στον Καναδά, μελέτες που παρουσιάζονται στο συλλογικό τόμο των Chaney και Castro 1989 στην Καραϊβική και τη Λατινική Αμερική, Giles 1992 στη Μεγάλη Βρετανία, Constable 1997 στο Hong Kong, Chin 1998 στην Μαλαισία, Chell 1997 και Parrenas 2001 στην Ιταλία, Iosifides 1997 στην Ελλάδα) με ελάχιστες εξαιρέσεις χωρών και περιοχών (Hansen 1989 στη Ζάμπια, Kothari 1996 στην αστεακή Ινδία) όπου η πλειοψηφία των απασχολούμενων στον τομέα της οικιακής εργασίας είναι άντρες. Επίσης βιβλιογραφικά τεκμηριώνεται η σύνδεση της μετανάστευσης γυναικών με την έμμισθη οικιακή εργασία και η συνακόλουθη ‘φυλετικοποίηση’ της παραπάνω εργασίας (Glavanis 1995, Rollins 1985).
Η παρούσα έρευνα έρχεται να συμπληρώσει το βιβλιογραφικό κενό που παρατηρείται αναφορικά με το ζήτημα της έμμισθης οικιακής εργασίας στην Ελλάδα και να εμπλουτίσει τις διασυνδέσεις αυτού του θέματος με τη γυναικεία μετανάστευση και το φύλο (π.χ. Anthias και Lazarides 2000). Η διεθνής βιβλιογραφία έχει μέχρι σήμερα επικεντρωθεί σε μελέτες που αφορούν κυρίως τις Η.Π.Α. και τον Καναδά (Rollins 1985, Glenn 1986, Colen 1989, Romero 1992, Bakan και Stasiulis 1995, Parrenas 2001), την Μεγάλη Βρετανία και την Ιταλία στην Ευρώπη (Giles 1992, Chell 1997, Parrenas 2001), και χώρες της Αφρικής (Hansen 1989, Cock 1980) και τις μεταναστευτικές ομάδες Λατινοαμερικανίδων γυναικών, γυναικών από τη Νοτιοανατολική Ασία (Ινδονησία, Φιλιππίνες), και Αφρικανών. Οι μελέτες αυτές εστιάζουν είτε στις πρακτικές του κράτους απέναντι στις μετανάστριες οικιακές βοηθούς (Parrenas 2001, Chin 1998, Bakan και Stasiulis 1995) και στον τρόπο με τον οποίο τις ενσωματώνει στη συγκεκριμένη κοινωνικο-επαγγελματική κατηγορία, είτε στον εξουσιαστικό χαρακτήρα της σχέσης εργοδοτριών και οικιακών βοηθών και στις στιγμές αντίστασης των τελευταίων (Cock 1980, Constable 1997, Rollins 1985, Romero 1992, Colen 1989), με εξαίρεση τη Hansen (1989) που επιχειρεί μέσα από μία ιστορική προσέγγιση να παρακολουθήσει τους μετασχηματισμούς τους επαγγέλματος της έμμισθης οικιακής εργασίας στη Ζάμπια. Επίσης αναφορικά με τη συγκριτική προσέγγιση που προτείνει η παρούσα μελέτη πρέπει να σημειωθεί ότι εμφανίζεται σπανιότατα στις μελέτες της εμμισθης οικιακής εργασίας (Chin 1998, Constable 1997, Parrenas 2001).
Μεθοδολογία. Η έρευνα βασίζεται κυρίως στη μέθοδο της σε βάθος συμμετοχικής παρατήρησης, στους χώρους εγκατάστασης, εργασίας και εξω-οικιακής κοινωνικότητας των οικιακών βοηθών και συνοδεύεται από ιστορίες ζωής των βασικών πληροφορητριών. Οι ερευνήτριες μελετούν «εκ των ένδον» τις πληροφορήτριες στο περιβάλλον τους και στο πλαίσιο των σχέσεων οικειότητας που θα αναπτύσσουν μελετούν τις πολιτισμικές αντιλήψεις και πρακτικές που συγκροτούν τον οικιακό χώρο. Επίσης, καταγράφουν λεπτομερώς τον λόγο των οικιακών βοηθών όπως αυτός αναδύεται στο συμφραζόμενο της καθημερινής ζωής ενώ παράλληλα στο επίπεδο της συμπεριφοράς μελετούν τα διαφορετικά καθήκοντα και τον εθνοτικό καταμερισμό που συνεπάγεται η οικιακή εργασία.
Στην έρευνα αυτή, συνδυάζεται η ποιοτική και η ποσοτική μέθοδος. Ο συνδυασμός αυτός συνιστά έναν διάλογο της συμμετοχικής παρατήρησης και της βιογραφικής προσέγγισης της ανθρωπολογίας με τεχνικές της εμπειρικής δειγματολειπτικής έρευνας. Η βασική θεματική της έρευνας και κυρίως η αλληλοσυσχέτιση της έμφυλης με την εθνοτική διάσταση της οικιακής εργασίας επικοινωνεί με την θεματική του ερωτηματολογίου. Έτσι, η λογική της ανθρωπολογικής έρευνας ‘προβάλλεται’ στο ποσοτικό εργαλείο δείχνοντας τις αντοχές και τα όριά του, ενδεχομένως δε και τη σημασία που μπορεί να έχει για τη συμμετοχική ποιοτική μεθοδολογία. Από την άποψη αυτή, το ερωτηματολόγιο της ποσοτικής δεν αφορά μια απλή μεταγραφή της ‘αντικειμενικής’ εργασιακής συνθήκης των πληθυσμών της έρευνας στο πεδίο της οικιακής ομάδας, αλλά επεκτείνεται σε ζητήματα αξιών, στάσεων, συμπεριφορών των τριών πληθυσμών, κοινωνικών, πολιτισμικών παραμέτρων πρακτικής/ υλικής συγκρότησης της ταυτότητας των πληθυσμών σε καθημερινό περιβάλλον, τόσο εντός όσο και εκτός οικίας (ενδο-εξω κοινοτικές σχέσεις για τους μετανάστες), προκειμένου να επιτευχθεί μια συνολικότερη χαρτογράφηση των τριών πληθυσμών.
Στόχοι της έρευνας. To αντικείμενο της προτεινόμενης έρευνας αφορά την έμμισθη οικιακή εργασία ως εργασία αλλοδαπών και ιθαγενών γυναικών στα μεγάλα αστικά κέντρα και επικεντρώνεται στους τρόπους με τους οποίους το φύλο σε συνδυασμό με την εθνοτική ταυτότητα εμπλέκονται στην εννοιολόγηση και συγκρότηση της οικιακής εργασίας. Η έρευνα εστιάζει στη συγκριτική μελέτη κυρίως Φιλιππινέζων, Αλβανίδων και Ελληνίδων γυναικών που απασχολούνται στον τομέα της έμμισθης οικιακής εργασίας και εξετάζει τους πολιτισμικούς και κοινωνικούς όρους μέσα από τους οποίους συνδέονται οι παραπάνω εθνοτικές ομάδες με συγκεκριμένους τομείς της οικιακής εργασίας. Παράλληλα, εξετάζει τη συγκρότηση και διαχείριση της έμφυλης ταυτότητας της Ελληνίδας ‘νοικοκυράς’ και της σύνδεσή της με τα οικιακά καθήκοντα μέσα από τη σχέση της με διαφορετικές εθνοτικές κατηγορίες οικιακών βοηθών.
Επιστημονικός υπεύθυνος
Ευθύμιος Παπαταξιάρχης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
Ερευνητική ομάδα
Ευθύμιος Παπαταξιάρχης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου – Πηνελόπη Τοπάλη, Μεταδιδακτορική ερευνήτρια, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου – Αγγελική Αθανασοπούλου, νέα ερευνήτρια, διδάκτορας του Τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου – Βασιλική Παπαγεωργίου, υποψήφια διδάκτορας του Τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου – Αικατερίνη Ροζάκου, υποψήφια διδάκτορας του Τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου – Λόης Λαμπριανίδης, Καθηγητής, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας – Ευφροσύνη Πλεξουσάκη, Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου – Βενετία Καντσά, Λέκτορας, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
Συνεργαζόμενες ερευνητικές ομάδες
Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών. Τίτλος ερευνητικής ομάδας: ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ (Υπεύθυνος: Τάκης (Παναγιώτης) Καφετζής).
Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Τίτλος ερευνητικής ομάδας: ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ (Υπεύθυνη: Ρίκη Βαν Μπουσχότεν)
Φορέας χρηματοδότησης
Η έρευνα χρηματοδοτήθηκε από το πρόγραμμα «Πυθαγόρας» (Μέτρο 4.2., αριθμός υποέργου 1368) στο πλαίσιο του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ (συγχρηματοδότηση της Ε.Ε. κατά 75% και Ελληνικό Υπουργείο Παιδείας κατά 25%).
Διάρκεια
2004-2006
Η γυναικεία εργασία στις ατομικές, οικογενειακές και συνεταιριστικές επιχειρήσεις στον τουρισμό. Οι περιπτώσεις της Μυκόνου και της Λέσβου
Επιστημονική υπεύθυνη: Βασιλική Μουτάφη
Αντικείμενο της έρευνας είναι η διερεύνηση της γυναικείας επιχειρηματικής δράσης στον τουρισμό, όπως αυτή αναπτύσσεται στις οικογενειακές, ατομικές και συνεταιριστικές επιχειρήσεις (ειδικότερα σε επιχειρήσεις ξενοδοχειακές, ενοικιαζομένων δωματίων, ή προσφοράς φιλοξενίας στο πλαίσιο του αγροτικού τουρισμού). Η δράση των γυναικών εξετάζεται μέσα από τη σχέση νοικοκυριού-επιχείρησης. Σκοπός της έρευνας είναι η διερεύνηση των τρόπων ανταπόκρισης των γυναικών στις προκλήσεις της αγοράς εργασίας σε συνδυασμό με τις ανάγκες του νοικοκυριού, με δεδομένο ότι η Ευρωπαϊκή ΄Ενωση ενισχύει, μέσα από προγράμματα, επιχειρηματικές δράσεις των γυναικών στον τουρισμό, και ειδικότερα στον αγροτουρισμό.
Οι στόχοι της έρευνας συνοψίζονται στους εξής: Α) Στην διερεύνηση του ιδιαίτερου χαρακτήρα της απασχόλησης των γυναικών στον τουριστικό τομέα σε σχέση με την οικογενειακή τους κατάσταση, το επίπεδο εκπαίδευσης, την ηλικία και τη συμμετοχή τους σε άλλους επαγγελματικούς κλάδους. Β) Στη συσχέτιση της γυναικείας εργασίας στον τουρισμό με την προοπτική επαγγελματικής αποκατάστασης των νεότερων μελών της οικογένειας κατά την πορεία των επιχειρήσεων στο βάθος του χρόνου. Γ) Στην αναζήτηση των τρόπων αυτοπροσδιορισμού (ταυτότητας) των γυναικών σε σχέση με την επιχειρηματική τους δράση. Δ) Στην καταγραφή των τάσεων και της επαγγελματικής κινητικότητας των γυναικών σε ημι-αγροτικές και τουριστικά αναπτυσσόμενες ή ανεπτυγμένες νησιωτικές περιοχές, καθώς και τη συσχέτιση διαφόρων μορφών τουριστικής απασχόλησης με την οργάνωση των νοικοκυριών. Οι παραπάνω ερευνητικοί στόχοι τέθηκαν ύστερα από εξέταση των μελετών που αφορούν τη γυναικεία εργασία και επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα κατά την οποία διαπιστώθηκε η απουσία εμπεριστατωμένων ερευνών σχετικά με την γυναικεία εργασία σε ατομικές ή οικογενειακές τουριστικές επιχειρήσεις, είτε πρόκειται για αστικές, είτε για (ημι) αγροτικές, ορεινές και νησιωτικές περιοχές, και, παρά το γεγονός ότι οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις είναι ο κεντρικός άξονας ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας. Επίσης η σχετική βιβλιογραφία περιλαμβάνει ελάχιστες μελέτες που αφορούν την γυναικεία επιχειρηματικότητα στον τομέα του τουρισμού, καθώς και την αγροτοτουριστική συνεταιριστική δράση των γυναικών. Αυτοί οι τομείς της γυναικείας εργασίας αποτελούν τα λιγότερα διερευνημένα πεδία παρά την ενδιαφέρουσα πορεία τους μέσα στο χρόνο και τη συσχέτισή τους με συγκεκριμένες αναπτυξιακές πολιτικές ενίσχυσης της οικονομίας των αγροτικών νοικοκυριών.
Επιστημονική υπεύθυνη
Βασιλική Μουτάφη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
Ερευνητική ομάδα
Δέσποινα Νάζου (μεταδιδάκτωρ ερευνήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας), Νατάσα Ιωαννίδου (υποψήφια διδάκτωρ του τμήματος Κοιν. Ανθρωπολογίας και Ιστορίας), Αρετή Βατζάκα και Σμαράγδα Ζαγκότση (υποψήφιοι διδάκτορες του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Σχεδιασμός, Διοίκηση και Πολιτική του Τουρισμού» του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Επιστημονικοί υπεύθυνοι: Βασιλική Μουτάφη (επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Κοιν. Ανθρωπολογίας και Ιστορίας) και Πάρης Τσάρτας (αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων).
Φορέας χρηματοδότησης
Η έρευνα χρηματοδοτήθηκε από το πρόγραμμα «Πυθαγόρας» (Μέτρο 4.2.) στο πλαίσιο του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ (συγχρηματοδότηση της Ε.Ε. κατά 75% και Ελληνικό Υπουργείο Παιδείας κατά 25%).
Διάρκεια
28 μήνες (έναρξη: 2004)