Το σεμινάριο εστιάζει στην ιστορία της εξόντωσης των Εβραίων της Ευρώπης στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και αποσκοπεί στην εξέταση ιστοριογραφικών και μεθοδολογικών ζητημάτων, όπως η «ιστοριογραφική διαμάχη» (Historikerstreit), η επιλογή ανάμεσα στον «ιντενσιοναλισμό» και τον «λειτουργισμό» στο σχεδιασμό της «Τελικής λύσης» και ο ρόλος του Χίτλερ σε αυτή (χιτλερισμός). Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί σε ζητήματα που αφορούν τη μνήμη του Ολοκαυτώματος στις μεταπολεμικές κοινωνίες. Θα μας απασχολήσει η «έκρηξη της μνήμης» και ο κεντρικός ρόλος της μαρτυρίας στη συγγραφή της ιστορίας του Ολοκαυτώματος που συνδέεται με την ανάγκη για μια ιστορία γραμμένη από διαφορετική οπτική γωνία από την ιστορία που βασίζεται στα επίσημα έγγραφα του ναζιστικού κράτους. Θα μας απασχολήσουν ερωτήματα: Πότε η μαρτυρία των επιζώντων εισάγεται στην ιστορική αφήγηση; Ποιες είναι οι χρήσεις της μαρτυρίας; Ποιες είναι οι ευρύτερες συνεπαγωγές της μαρτυρίας για τον τρόπο που μελετάμε το παρελθόν; Η εγγραφή της μνήμης στον κοινωνικό και ιστορικό χώρο (μνημεία, ερείπια, τοπία κλπ) αλλά και σε μορφές τέχνης, όπως η ποίηση και ο κινηματογράφος, αποτελεί πρόσφορο έδαφος για να σκεφτούμε πάνω στη σχέση της μνήμης με την ιστορία.
Το σεμινάριο οργανώνεται στις ακόλουθες ενότητες:
- Εξοικείωση με έννοιες: γενοκτονία, αντισημιτισμός, φασισμός στην Ευρώπη πριν από το 1933.
- Η εποχή των διώξεων (1933-1938): Η δημιουργία μιας «φυλετικής κοινότητας».
- Η Νέα Τάξη του Χίτλερ (1939-1941): Αντισημιτισμός: ο ναζισμός ως πολιτική θρησκεία.
- Η ανατολική σφαγή (Ιούνιος 1941-Σεπτέμβρης 1941). Θύτες και θεατές.
- Η Shoah Ιανουάριος 1942-Φεβρουάριος 1934. Ο σχεδιασμός και η εκτέλεση της «Τελικής Λύσης του Εβραϊκού Ζητήματος στην Ευρώπη».
- Το καθήκον της μνήμης. Η γκρίζα ζώνη: Primo Levi, Jean Améry.
- Η Shoah Μάρτιος 1943-Οκτώβριος 1943.
- Επιστροφή στη ζωή, επιστροφή στους τόπους της μνήμης.
- Το Ολοκαύτωμα των ελλήνων Εβραίων.
- Μνήμη και τραύμα: η εμπειρία των επιζώντων.
- Μνήμη, μεταμνήμη και διαγενεακό στοίχειωμα.
- Το Ολοκαύτωμα ως αναπαράσταση: ποίηση, μυθιστόρημα, κινηματογράφος, κόμικ.
- Η ιστορία σε δίκη: Δίκη της Νυρεμβέργης, Δίκη του Άιχμαν, Δίκη του Άουσβιτς.
Mαθησιακά Aποτελέσματα: Οι φοιτητές/-τριες αναμένεται:
- Να διακρίνουν τα διαφορετικά στάδια της ναζιστικής πολιτικής αναφορικά με τις διώξεις και την εξόντωση των Εβραίων.
- Να κατανοούν και να αναγνωρίζουν την ευρωπαϊκή διάσταση της γενοκτονίας των Εβραίων.
- Να εντοπίζουν τις διαφορές και τις ομοιότητες της εμπειρίας των επιζώντων σε διαφορετικές περιοχές της Ευρώπης αλλά και στο εσωτερικό της Ελλάδας.
- Να εξασκηθούν στη χρήση αναλυτικών κατηγοριών και να τις χρησιμοποιήσουν ευρύτερα στην ανάλυση των πηγών του παρελθόντος.
- Να διακρίνουν την πολυπλοκότητα της έννοιας του αντισημιτισμού και τις ιστορικές διαδρομές της.
Να κατανοήσουν την σημασία της μαρτυρίας για την μελέτη του παρελθόντος.
Γενικές Ικανότητες:
- Εξοικείωση με διαφορετικά είδη πηγών και εισαγωγή στα θεωρητικά και μεθοδολογικά ζητήματα που θέτει η χρήση τους
- Εξοικείωση με νέες κατηγορίες ανάλυσης όπως το τραύμα και το συναίσθημα
- Ανάλυση κειμένων και εικόνων με στόχο την τοποθέτηση των εμπειριών και των αναμνήσεων Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στο ιστορικό τους πλαίσιο. Ιστορικοποίηση των μουσειοποιημένων τόπων.
- Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα
- Αυτόνομη εργασία
- Ομαδική εργασία
- Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής
- Ενίσχυση της αυτογνωσίας
- Καλλιέργεια της διεπιστημονικότητας
Διδακτικά εγχειρίδια:
- Προφορικές μαρτυρίες Εβραίων της Θεσσαλονίκης για το Ολοκαύτωμα Ε. Κούνιο Αμαρίλιο, Αλμπέρτος Ναρ, Ευρασία, 2015.
- Ρίκα Μπενβενίστε, Αυτοί που επέζησαν: Αντίσταση, εκτόπιση, επιστροφή. Θεσσαλονικείς Εβραίοι στη δεκαετία του 1940. Πόλις 2014.
- Ποθητή Χαντζαρούλα, Τα παιδιά θυμούνται το Ολοκαύτωμα: Μαρτυρία, ιστοριογραφία, μνήμη (μτφ. Μ. Λαλιώτης). Πλέθρον 2023.
- Άννα Μαχαιρά και Λήδα Παπαστεφανάκη (επιμ.), Εβραϊκές κοινότητες ανάμεσα σε ανατολή και δύση, 15ος – 20ος αιώνας, Ισνάφι 2016.
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία:
- Μαρκ Μαζάουερ, Η Σκοτεινή Ήπειρος, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2002.
- Μαρκ Μαζάουερ, Η αυτοκρατορία του Χίτλερ: Ναζιστική εξουσία στην κατοχική Ευρώπη. Αθήνα: Αλεξάνδρεια 2009.
- Saul Friedländer, Η ναζιστική Γερμανία και οι Εβραίοι: Ι. Τα χρόνια των διώξεων, 1933-1939. ΙΙ. Τα χρόνια της εξόντωσης, 1939-1945. Πόλις 2013 (επίμετρο Ρ. Μπενβενίστε, μτφ. Η. Ιατρού). [στη βιβλιοθήκη] Nazi Germany and the Jews, 1933-1945. Συντομευμένη έκδοση από την Orna Kenan].
- Ian Kershaw, Ο Χίτλερ, οι Γερμανοί και η τελική λύση. (μτφ. Ο. Παπακωνστανοπούλου). Πατάκης 2011.
- Enzo Traverso, Οι ρίζες της ναζιστικής βίας. Μια ευρωπαϊκή γενεαλογία (μτφ. Ν. Κούρκουλος), Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2013.
- Omer Bartov, The Holocaust: Origins, Implementation and Aftermath. Routledge 2000.
- Omer Bartov, Murder in Our Midst: The Holocaust, Industrial Killing, and Representation.New York: Oxford University Press, 1996.
- Ρίκα Μπενβενίστε, Λούνα: Δοκίμιο ιστορικής βιογραφίας, Πόλις, 2017.
- Annette Wieviorka, Το Άουσβιτς όπως το εξήγησα στην κόρη μου (επίμετρο Ρ. Μπενβενίστε) (μτφ. Κ. Δευτεραίου), Πόλις 2013.
- Bernard Pierron, Εβραίοι και χριστιανοί στη νεότερη Ελλάδα: ιστορία των διακοινοτικών σχέσεων από το 1821 ως το 1945 (μτφ. Γ. Σαρατσιώτης-εισαγωγή Ρ. Μπενβενίστε).
- Μαρία Καβάλα, Η καταστροφή των Εβραίων της Ελλάδας (1941-1944), Αθήνα 2015 Κάλλιπος, https://repository.kallipos.gr/handle/11419/4437
- Ρένα Μόλχο, Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων: Μελέτες Ιστορίας και Μνήμης, Πατάκης 2014.
- K. Fleming, Ιστορία των Ελλήνων Εβραίων (μτφ. Ν. Γάσπαρης). Οδυσσέας, 2009.
- Φ. Αμπατζοπούλου, Το Ολοκαύτωμα στις μαρτυρίες των Ελλήνων Εβραίων, Θεσσαλονίκη, Παρατηρητής 1993.
- Pothiti Hantzaroula, Child Survivors of the Holocaust in Greece: Memory, Testimony and Subjectivity (Λονδίνο: Routledge 2021).
- Μαρκ Μαζάουερ, Στην Ελλάδα του Χίτλερ, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1994.
- Mark Mazower, Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασμάτων: Χριστιανοί, μουσουλμάνοι και εβραίοι, 1430-1950 (μτφ. Κ. Κουρεμένος), Αλεξάνδρεια 2006.
- Καρίνα Λάμψα και Ιακώβ Σιμπή, Η διάσωση: η σιωπή του κόσμου, η αντίσταση στα γκέτο και τα στρατόπεδα, οι έλληνες εβραίοι στα χρόνια της Κατοχής. Καπόν 2012.
- Καρίνα Λάμψα και Ιακώβ Σιμπή, Η ζωή απ’ την αρχή: Η μετανάστευση των Ελλήνων Εβραίων στην Παλαιστίνη (1945-1948). Αλεξάνδρεια, 2010.
- Ο. Βαρών-Βασάρ, Η ανάδυση μιας δύσκολης μνήμης. Εστία 2012.
- Ρ. Μόλχο, Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, 1856-1919. Θεμέλιο, 2001.
- Steven Bowman, Η Αντίσταση των Εβραίων στην Κατοχική Ελλάδα (μτφ. Ι. Μπενμαγιόρ), ΚΙΣ, Αθήνα 2012.
- Bea Lewkovitz, «Μετά τον πόλεμο ήμασταν όλοι μαζί: Αναμνήσεις Εβραίων της μεταπολεμικής Θεσσαλονίκης», στο Mark Mazower (επιμ.), Η ανασυγκρότηση της οικογένειας, του έθνους και του κράτους στην Ελλάδα, 1943-1960 (μτφ. Ε. Θεοφυλακτόπουλου), Αθήνα 2003.
- Ρ. Μπενβενίστε (επιμ.) Οι Εβραίοι της Ελλάδας στην Κατοχή, Πρακτικά γ’ Συμποσίου Ιστορίας της Εταιρείας Μελέτης Ελληνικού Εβραϊσμού, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1998.
- Γ. Μαργαρίτης, Ανεπιθύμητοι συμπατριώτες, Στοιχεία για την καταστροφή των μειονοτήτων της Ελλάδας: Εβραίοι, Τσάμηδες. Βιβλιόραμα 2005.
- Leon Saltiel, “Dehumanizing the Dead: The Destruction of Thessaloniki’s Jewish Cemetery in the Light of New Sources”, 1-35.
- R. Molho, “Problems of Incorporating the Holocaust into the Greek Collective Memory: The Case of Thessaloniki”, TURA, JTS, 40, 2013, 301-313.
Συναφή επιστημονικά περιοδικά:
- Holocaust and Genocide Studies
- Holocaust Studies: A Journal of culture and history
- History and Memory
- Témoigner entre histoire et mémoire [electronic resource] : revue pluridisciplinaire de la Fondation Auschwitz.
- Yad vashem studies on the European Jewish catastrophe and resistance.
- Holocaust [electronic resource] : studii si cercetari.
- Jewish Social Studies
