Τι έκανε ένα συμβάν να αναγνωρίζεται ως βίαιο και ποινικά κολάσιμο; Οι απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα άλλαξαν μέσα στον χρόνο, όπως άλλωστε και οι ιστορικές αποτυπώσεις και ερμηνείες της βίας, του εγκλήματος και της ποινικής δικαιοσύνης. Κατά τη διάρκεια του εξαμήνου θα παρουσιάσουμε κριτικά τις εκάστοτε αντιλήψεις για τη βία και το έγκλημα και θα δούμε πώς μετασχημάτισαν τις δυτικές κοινωνίες κατά τον 19ο και 20ό αιώνα, διαμόρφωσαν κανόνες δικαίου και τιμωρητικούς μηχανισμούς και ενεργοποίησαν πολιτικές επιτήρησης και καταστολής, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο φύλο, την κοινωνική τάξη, την ηλικία και σε άλλες κατηγορίες διαφοράς. Σε αυτό το πλαίσιο θα συζητήσουμε θέματα όπως την «ιστορικότητα» του εγκλήματος, της διαπροσωπικής βίας και τις έμφυλες διαστάσεις τους, τη βία ως κοινωνική διαμαρτυρία και ταξική σύγκρουση, τη γενεαλογία της φυλακής, τη συγκρότηση της εγκληματολογίας και του «εγκληματία», τη νεανική εγκληματικότητα και το «παράδοξο» του γυναικείου εγκλήματος, τη συγκρότηση της αστυνομίας και του μηχανισμού ποινικής δικαιοσύνης, τη γένεση των «επικίνδυνων τάξεων», τη σεξουαλική βία στον πόλεμο και σε καιρούς ειρήνης.
Ειδικά για το εαρινό εξάμηνο 2022-2023, το σεμινάριο υλοποιείται σε συνεργασία με το ερευνητικό πρόγραμμα «Brutal Intimacies: A History of Rape in Modern Greece, 1900s-1960s», το οποίο υποστηρίζεται από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας στο πλαίσιο της Δράσης «2η Προκήρυξη ερευνητικών έργων ΕΛΙΔΕΚ για την ενίσχυση Μεταδιδακτορικών Ερευνητών/τριών» (Αριθμός Έργου: 9) και υλοποιείται στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας (2021-2023). Σε αυτή τη συγκυρία θα έχουμε τη χαρά να φιλοξενήσουμε στην τάξη ιστορικούς και άλλες/ους κοινωνικούς επιστήμονες με σημαντικό ερευνητικό και συγγραφικό έργο πάνω στις θεματικές της έμφυλης και σεξουαλικής βίας, της ποινικής δικαιοσύνης και του εγκλήματος.
Θεματικές ενότητες
- Εισαγωγή: Η ιστορικότητα του «εγκλήματος» και της «βίας»
- Ζητήματα πηγών
- Το φύλο του εγκληματία, το φύλο του εγκλήματος
- Το γυναικείο πρόσωπο του εγκλήματος: πορνεία, βρεφοκτονίες
- Εγκλήματα «τιμής»
- Η γένεση των «επικίνδυνων τάξεων»: το έγκλημα ως κοινωνική διαμαρτυρία και ταξική σύγκρουση
- Καθημερινή διαπροσωπική βία: «έγκλημα» ή «συμβάν»;
- Επιτήρηση και τιμωρία: αστυνομία και φυλακές
Ενότητα εμβάθυνσης: Ιστορικές διαστάσεις της σεξουαλικής βίας
- Σεξουαλική βία, σεξουαλικά εγκλήματα: ιστορίες από τα δικαστικά αρχεία
- Νομικές σημασιοδοτήσεις των σεξουαλικών εγκλημάτων
- Σεξουαλική βία και οι λόγοι των «ειδικών»: ιατρικές προσλήψεις των σεξουαλικών εγκλημάτων
- Ιστορικές πηγές και ερμηνευτικά σχήματα για τη σεξουαλική βία στο πλαίσιο των ελληνικών πολέμων του 20ού αιώνα
- Παρουσιάσεις εργασιών
Mαθησιακά Aποτελέσματα: Με την ολοκλήρωση των διαλέξεων και τη μελέτη του υλικού του μαθήματος οι φοιτητές και οι φοιτήτριες:
- θα γνωρίζουν και θα ερμηνεύουν την ιστορική εξέλιξη της βίας, του εγκλήματος και της ποινικής δικαιοσύνης στο δυτικό κόσμο κατά τον 19ο και 20ό αιώνα.
- θα διαθέτουν εξειδικευμένες γνώσεις για το «φύλο του εγκληματία», το «φύλο του εγκλήματος» και τις έμφυλες διαστάσεις της βίας στις επιμέρους θεματικές που απαρτίζουν το σεμινάριο.
- θα μπορούν να παρουσιάζουν κριτικά τα διαφορετικά ιστοριογραφικά παραδείγματα που αποτιμούν την εξέλιξη της διαπροσωπικής βίας μέσα στον χρόνο.
- θα έχουν αναπτύξει ερευνητικές δεξιότητες μέσα από την ανάλυση και επεξεργασία πρωτογενών πηγών και θα έχουν εξοικειωθεί με διαφορετικά είδη ιστορικών πηγών, τις μεθοδολογικές προϋποθέσεις και τα όριά τους.
- θα είναι σε θέση να συγγράψουν μια βιβλιοκριτική σύμφωνα με τους κανόνες που διέπουν τα διεθνή ιστορικά περιοδικά.
- θα μπορούν να σχεδιάζουν τη δική τους βιβλιογραφική έρευνα με γνώμονα τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα, να συνθέτουν πρωτότυπες εργασίες και να ανταποκρίνονται σε σχόλια κριτικής ανάγνωσης.
* Παρακαλώ σημειώστε ότι στο σεμινάριο θα συζητήσουμε ιδέες και φαινόμενα που ενδέχεται να φανούν ενοχλητικά σε κάποιες/ους, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά πρωτογενή κείμενα που αναφέρονται σε περιστατικά σεξουαλικής βίας. Θα υπάρχει σχετική σήμανση στο αναλυτικό σχεδίασμα του μαθήματος. Σε κάθε περίπτωση, η μελέτη των πηγών έχει αποκλειστικό στόχο να ενθαρρύνει την ικανότητα κατανόησης, κριτικής ανάλυσης και σύνθεσης των ιστορικών τεκμηρίων.
Γενικές Ικανότητες:
Αυτόνομη εργασία
Ομαδική εργασία
Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής
Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης
Άσκηση κριτικής ανάγνωσης και χρήσης αρχειακών τεκμηρίων
ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ
- Arnot, Margaret L. – Cornelie Usborne, Gender and crime in Modern Europe, UCL Press 1999.
- Avdela, Efi, Shani D’Cruze, Judith Rowbotham (επιμ.), Crime, Violence and the Modern State, 1780-2000, Mellen Press 2010.
- Becker, Peter – Richard F. Wetzell (επιμ.), Criminals and Their Scientists, Cambridge University Press 2006.
- Bentham, Jeremy, An Introduction to the Principles of Morals and Legislation, Clarendon Press 21996.
- Block, Sharon, Rape and Sexual Power in Early America, University of North Carolina Press 2006.
- Blok, Anton, “The Peasant and the Brigand: Social Banditry Reconsidered”, Comparative Studies in Society and History 14 (1972): 494-503.
- Bourke, Joanna, ‘Sexual Violence, Marital Guidance, and Victorian Bodies: An Aesthesiology’, Victorian Studies 50, τχ. 3 (2008): 419–36.
- Bourke, Joanna, Rape: A History from 1860 to the Present Day, Virago, 2007.
- Brownmiller, Susan, Against Our Will: Men, Women and Rape, Secker and Warburg 1975.
- Carroll, Stuart (επιμ.), Cultures of Violence: Interpersonal Violence in Historical perspective, Palgrave Macmillan 2007.
- Chevalier, Louis, Classes laborieuses et classes dangereuses, Hachette 21984.
- Chimbos, P. D., “A study of patterns in criminal homicides in Greece”, International Journal of Comparative Sociology 34 (1993): 260-271.
- Conley, Carolyn A, ‘Rape and Justice in Victorian England’, Victorian Studies 29, τχ. 4 (1986): 519–36.
- D’Cruze, Shani – Louise A. Jackson, Women, Crime and Justice in England since 1660, Palgrave Macmillan 2009.
- D’Cruze, Shani (επιμ.), Everyday Violence in Britain, 1850-1950. Gender and Class, Longman 2000.
- −−−−−−, ‘Approaching the History of Rape and Sexual Violence: Notes Towards Research’, Women’s History Review 1, τχ. 3 (1992): 377–97.
- −−−−−−, ‘Sexual violence since 1750’. Στο The Routledge history of sex and the body: 1500 to the present, επιμέλεια Shara Toulalan και Sarah Fisher, 444–59, Routledge, 2013.
- −−−−−−, Crimes of Outrage. Sex, violence and Victorian working women, UCL Press 1998.
- Delap, Lucy, ‘Rethinking Rapes: Men’s Sex Lives and Feminist Critiques’, Contemporary British History 36, τχ. 2 (2022): 253–76.
- Donovan, Brian, Respectability on Trial: Sex Crimes in New York City, 1900-1918, State University of New York Press, 2016.
- Dorr, Lisa Lindquist, White Women, Rape, and the Power of Race in Virginia, 1900-1960, The University of North Carolina Press, 2004.
- Eisner, Manuel, “Long-term trends in violent crime”, Crime and Justice: A Review of Research 30 (2003): 83-142.
- −−−−−−, “Modernization, Self-Control and Lethal Violence. The Long-term Dynamics of European Homicide Rates in Theoretical Perspective”, British Journal of Criminology 41 (2001): 618-638.
- Emsley, Clive – Louis A. Knafla (επιμ.), Crime History and Histories of Crime, 1996.
- Emsley, Clive, Crime and Society in England, 1750-1900, Longman 2005.
- −−−−−−, Crime, Police, and Penal policy: European Experiences, 1750-1940, Oxford University Press 2007.
- Freedman, Estelle B., Redefining Rape, Harvard University Press.
- Frevert, Ute, Men of Honour: A Social and Cultural History of the Duel, Oxford University Press, 1995.
- Fuchs, Rachel G., Poor and Pregnant in Paris. Strategies for survival in the Nineteenth Century, Rutgers University Press, 1992.
- Gallant, Thomas W., “Collective Action and Atomistic Actors: Labor Unions, Strikes, and Crime in Greece in the Post War Era”, στο D. Constas – Th. G. Stavrou (επιμ.), Greece Toward the 21st Century, 149-190, John Hopkins University Press 1995.
- −−−−−−, “Honor, Masculinity, and Ritual Knife Fighting in Nineteenth-Century Greece”, The American Historical Review 105/2 (2000): 359-382.
- −−−−−−, “Murder in a Mediterranean City: Homicide Trends in Athens, 1850-1936”, Journal of the Hellenic Diaspora 23/2 (1997): 7-28.
- −−−−−−, Experiencing Dominion. Culture, Identity, and Power in the British Mediterranean, University of Notre Dame Press 2002.
- Garland, David – Richard Sparks (επιμ.), Criminology and Social Theory, Oxford University Press 2000.
- Gartner, Rosemary, και Bill McCarthy, επιμ. The Oxford Handbook of Gender, Sex and Crime. Criminology and Criminal Justice, Oxford University Press 2014.
- Gilfoyle, Timothy J., “From Parables of Pornography to Metaphors of Modernity”, The American Historical Review 104/1 (1999): 117-141.
- Gurr, Tim G., “Historical trends in violent crime: a critical review of the evidence”, Crime and Justice: an Annual Review of Research 3 (1981): 295-353.
- Hantzaroula, Pothiti. ‘Public Discourses on Sexuality and Narratives of Sexual Violence of Domestic Servants in Greece (1880–1950)’, Journal of Mediterranean Studies 18, τχ. 2 (2009): 283–310.
- Hartmann, Heidi I., και Ellen Ross, ‘Comment on ‘On Writing the History of Rape’’, Signs 3, τχ. 4 (1978): 931–35.
- Hay, Douglas κ.ά. (επιμ.), Albion’s Fatal Tree: Crime and Society in Eighteenth-century England, Peregrine books 1977.
- Herzog, Dagmar, Brutality and Desire: War and Sexuality in Europe’s Twentieth Century, Palgrave Macmillan 2009.
- Hughes, Steven C., Politics of the Sword: Dueling, Honor, and Masculinity in Modern Italy, Ohio University Press 2007.
- Johnson, Eric A., Urbanization and Crime: Germany, 1871-1914, Cambridge University Press 1995.
- Kershaw, Ian, “War and Political Violence in Twentieth-Century Europe”, Contemporary European History 14/1 (2005): 107-123.
- King, Peter – Joan Noel, “The Origins of ‘The Problem of Juvenile Delinqueny’: The Growth of Juvenile Prosecutions in London in the Late Eighteenth and Early Nineteenth Centuries”, Criminal Justice History 14 (1993): 17-41.
- Knafla, Louis A. (επιμ.), Crime, Punishment, and Reform in Europe, Westport 2003.
- Locker, John P., “‘Quiet thieves, quiet punishment’: private responses to the ‘respectable’ offender, c. 1850-1930”, Crime, Histoire et Sociétés / Crime, History and Societies 9/1 (2005): 9-31.
- Mark, James, ‘Remembering Rape: Divided Social Memory and the Red Army in Hungary 1944-1945’, Past & Present 188, τχ. 1 (2005): 133–61.
- McDonald, Lynn, “Theory and Evidence of Rising Crime in the Nineteenth Century”, The British Journal of Sociology 33/3 (1982): 404-420.
- Muir, Edward – Guido Ruggiero (επιμ.), History from Crime, The John Hipkins University Press 1994.
- Nay, R. A., Masculinity and Male Codes of Honor in Modern France, Oxford University Press 1993.
- Neill, Kevin. ‘Duty, Honor, Rape: Sexual Assault Against Women During War’, Journal of International Women’s Studies 2, τχ. 1 (2013): 43–51.
- Odem, Mary E., Delinquent Daughters: Protecting and Policing Adolescent Female Sexuality in the United States, 1885-1920, Univ. of North Carolina Press1996.
- Perrot, Michelle, Les ombres de l’histoire: crime et châtiment au XIXe siècle, Flammarion 2001.
- Philips, David, “Three ‘moral entrepreneurs’ and the creation of a ‘criminal class’ in England, c. 1790s-1840s”, Crime, Histoire & Société / Crime, History & Society 7/1 (2003): 79-107
- Rafter, Nicole (επιμ.), The Origins of Criminology: A Reader, 2009.
- Robertson, Stephen, ‘Age of Consent Law and the Making of Modern Childhood in New York City, 1886-1921’, Journal of Social History 35, τχ. 4 (2002): 781–98.
- −−−−−−, ‘Signs, Marks, and Private Parts: Doctors, Legal Discourses, and Evidence of Rape in the United States, 1823-1930’, Journal of the History of Sexuality 8, τχ. 3 (1998): 345–88.
- Robowtham, Judith – Kim Stevenson (επιμ.), Criminal Conversations: Victorian Crimes, Social Panic, and Moral Outrage, Ohio State University Press 2005.
- Rowbotham, Judith, Marianna Muravyeva, David Nash (επιμ.), Shame, Blame and Culpability: Crime and Violence in the Modern State, Routledge 2013.
- Satter, Beryl, ‘The Sexual Abuse Paradigm in Historical Perspective: Passivity and Emotion in Mid-Twentieth-Century America’, Journal of the History of Sexuality 12, τχ. 3 (2003): 424–64.
- Shapiro, Ann-Louise, Breaking the Codes. Female Criminality in Fin-de-Siècle Paris, Stanford University Press.
- Sheper-Hughes, Nancy – Philippe Bourgois (επιμ.), Violence in War and Peace: an Anthology, Blackwell 2004.
- Sommerville, Diane Miller, Rape and Race in the Nineteenth-Century South, The University of North Carolina Press 2004.
- Spierenburg, Peter, “Faces of violence: homicide trends and cultural meanings: Amsterdam, 1431-1816”, Journal of Social History 27 (1994), σ. 701-716.
- −−−−−−, (επιμ.), Men and Violence. Gender, Honor, and Rituals in Modern Europe and America, Ohio State Univeristy Press 1998.
- −−−−−−, “Violence and the civilizing process: does it work?”, Crime, Histoire & Sociétés / Crime, History & Societies 5/2 (2001): 87-105
- Srebnich, Amy Gilman – René Lévy (επιμ.), Crime and Culture: an Historical Perspective, Ashgate 2005.
- Thompson, E.P., Whigs and Hunters: The Origin of the Black Act, Penguin 1977.
- Tomes, Nancy, ‘’A Torrent of Abuse’: Crimes of Violence Between Working-Class Men and Women in London, 1840–1875’, Journal of Social History 11 (1978): 328–45.
- Walker, Garthine, ‘Everyman or a Monster? The Rapist in Early Modern England, c.1600-1750’, History Workshop Journal (2013): 5–31.
- Weiss, Robert P. (επιμ.), Social History of Crime. Policing and Punishment, Ashgate 1999.
- Wetzell, Richard F., Inventing the Criminal. A History of German Criminology, 1880-1945, The Univesrity of North Carolina Press 2000.
- Wiener Martin J., Men of Blood. Violence, Manliness, and Criminal Justice in Victorian England, Cambridge University Press 2004.
- Wolkott, David B., Cops and Kids: Policing Juvenile Delinquency in Urban America, 1890-1940, Ohio University Press 2005.
- Ελληνόγλωσση
- Allen, Peter S., «Διαχείριση και επίλυση των συγκρούσεων στη Μάνη. Η βεντέτα στο σύγχρονο πλαίσιο», στο Ε. Παπαταξιάρχης – Θ. Παραδέλλης (επιμ.), Ανθρωπολογία και παρελθόν. Συμβολές στην κοινωνική ιστορία της νεότερης Ελλάδας, Καστανιώτης, Αθήνα 1993, σ. 135-155.
- Beccaria, Cesare Bonesana, Περί αδικημάτων και ποινών, μετ. Α. Κοραή, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα χχ.
- Bourke, Joanna, ‘’Μελαγχολικές αφηγήσεις’ και το τραύμα του βιασμού. Πλαισιώνοντας ιστορικά την σεξουαλική βία’. Στο Ιστορίες για τη σεξουαλικότητα, επιμέλεια Δήμητρα Βασιλειάδου και Γλαύκη Γκότση, 123–40, Θεμέλιο, 2020.
- Elias, Norbert, Η διαδικασία του πολιτισμού: Κοινωνιογενετικές και ψυχογενετικές έρευνες, μετ. Θεόδωρος Λουπασάκης, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1996
- Farge, Arlette, Η γεύση του αρχείου, μετ. Ρίκα Μπενβενίστε, Νεφέλη 2004.
- Gallant, Thomas W., «Έγκλημα, βία και μεταρρύθμιση του ποινικού δικαστικού συστήματος κατά την εποχή του Τρικούπη», στο Κ. Κουτσούκος (επιμ.), Ο Χαρίλαος Τρικούπης και η εποχή του, Παπαζήσης, Αθήνα 2000, σ. 149-190.
- Hobsbawm, Eric, Οι επαναστάτες, μετ. Α. Παπαθανασόπουλος, Πολιτεία, Αθήνα 1975.
- −−−−−−, Οι ληστές, μετ. Φ. Ζαμπαθά-Παγουλάτου, Βέργος, Αθήνα 1975.
- Lombroso Cesare, Ο εγκληματίας άνθρωπος, μετ. Μπ. Άννινου, Φέξης, Αθήνα 1925.
- Sant-Cassia, P., «Η κοινωνική ληστεία στην Κύπρο τον 19ο αιώνα», στο Ε. Παπαταξιάρχης – Θ. Παραδέλλης (επιμ.), Ανθρωπολογία και παρελθόν. Συμβολές στην κοινωνική ιστορία της νεότερης Ελλάδας, Καστανιώτης, Αθήνα 1993, σ. 79-112.
- Vigarello, Georges, Η ιστορία του βιασμού: 16ος-20ός αιώνας, Αλεξάνδρεια, 2001.
- Αβδελά, Έφη, «Δια λόγους τιμής». Βία, συναισθήματα και αξίες στη μετεμφυλιακή Ελλάδα, Νεφέλη, Αθήνα 2002.
- −−−−−−, «Νέοι εν κινδύνω». Επιτήρηση, αναμόρφωση και δικαιοσύνη ανηλίκων μετά τον πόλεμο, Πόλις, Αθήνα 2013.
- Αστρινάκη, Ράνια, «Η κοινωνική ανθρωπολογία και ο βίαιος εικοστός αιώνας», Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 118 (2005), σ. 3-29.
- Δαμιανάκος, Στάθης, Ήθος και πολιτισμός των επικίνδυνων τάξεων στην Ελλάδα, Πλέθρον, Αθήνα 2005.
- Θεοτοκάς, Νίκος – Κοταρίδης, Νίκος, Η οικονομία της βίας. Παραδοσιακές και νεωτερικές εξουσίες στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, Βιβλιόραμα, Αθήνα 2006.
- Κολιόπουλος, Ιωάννης, Οι ληστές, Ερμής, Αθήνα 1979.
- Μπενβενίστε, Ρίκα, Η ποινική καταστολή της νεανικής εγκληματικότητας τον 19ο αιώνα (1833-1911), Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα 1994.
- Φουκώ, Μισέλ, Επιτήρηση και τιμωρία. Η γέννηση της φυλακής, μετ. Καίτη Χατζηδήμου – Ιουλιέττα Ράλλη, Εκδόσεις Ράππα 1976.
- Φωτάκης, Αχιλλέας, Αστυνομία Πόλεων. Τα πρώτα βήματα στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου, Θεμέλιο 2022.
Συναφή επιστημονικά περιοδικά:
- British Journal of Criminology
- Cultural and Social History
- Crime, Histoire & Sociétés / Crime, History & Societies
- Criminal Justice History
- Gender and History
- History Workshop Journal
- Journal of the History of Sexuality
- Journal of Social History
- Law, Crime and History – SOLON
- Newsletter of the International Association of the Association for Criminal Justice History
- Social History
