Το μάθημα παρουσιάζει εθνογραφικές μελέτες που αφορούν τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία και τις άλλες κοινωνίες της νότιας Ευρώπης, με άξονα τη διαπολιτισμική σύγκριση. Οι πρώτες ενότητες αναφέρονται στην ιστορία της εθνογραφικής έρευνας στον συγκεκριμένο χώρο, ως προς τις μεθοδολογικές τάσεις και τις εξειδικεύσεις σε αντικείμενα και πεδία ενδιαφέροντος. Στη συνέχεια παρουσιάζονται πιο αναλυτικά τα αντικείμενα στα οποία εστιάζεται η ανθρωπολογική έρευνα στην Ελλάδα και στην ευρύτερη περιοχή της νότιας Ευρώπης, όπως οι μορφές και οι πολιτισμικές σημασίες της συγγένειας και της οικιακής ομάδας, οι ιδεολογίες των φύλων, τα σύμβολα και οι πολιτισμικές διαστάσεις της θηλυκότητας και του ανδρισμού, η λαϊκή θρησκεία, η σεξουαλικότητα, οι πολιτισμικές δυναμικές του πολιτικού, η συγκρότηση της νεοελληνικής πολιτισμικής και εθνικής ταυτότητας, ο εθνικισμός, η τοπική ταυτότητα, οι αισθήσεις και τα συναισθήματα, το προσφυγικό και η κρίση χρέους.

Θεματικές ενότητες

1η Ενότητα: Βασικοί σταθμοί στην ανθρωπολογική προσέγγιση της ελληνικής κοινωνίας και των κοινωνιών της νότιας Ευρώπης. Ο καθοριστικός ρόλος της έννοιας του φύλου στην ανανέωση των ερευνητικών ενδιαφερόντων και στον εμπλουτισμό των μεθοδολογικών εργαλείων. Το τοπίο της εθνογραφικής έρευνας σήμερα. Μεθοδολογικές τάσεις, εξειδικεύσεις σε αντικείμενα και πεδία ενδιαφέροντος. Κατ’ οίκον ανθρωπολογία.

2η Ενότητα: Η εθνογραφία των «σύνθετων» κοινωνιών. Η εθνογραφία της Μεσογείου. Η έννοια της «πολιτισμικής περιοχής». Η Μεσόγειος ως «πολιτισμική περιοχή»: Κριτική θεώρηση.

3η Ενότητα: Η παράδοση του βρετανικού δομολειτουργισμού στη Μεσόγειο. Συγγένεια και αξιακό σύστημα στους Σαρακατσάνους. Η «ολιστική» εθνογραφία του John Campbell και η εισαγωγή της ανθρωπολογικής προβληματικής στη μελέτη της ελληνικής κοινωνίας.

4η Ενότητα: Οικιακός και δημόσιος χώρος. Συμπληρωματικές και εναλλακτικές σφαίρες κοινωνικής δράσης. Η συγκρότηση του οικιακού χώρου: «Σπίτι», «νοικοκυριό», «οικογένεια». Μορφές γάμου, μεταγαμήλιας εγκατάστασης, μεταβίβασης της περιουσίας και του ονόματος. Τοπικές διαφοροποιήσεις ως προς τη δομή και το πολιτισμικό περιεχόμενο της συγγένειας και της οικογένειας. Οικογένεια, ηθικοί κώδικες και έμφυλοι ρόλοι. Η συγγένεια ως ιδίωμα.

5η Ενότητα: Ανθρωπολογία και ιστορία. Ανθρωπολογικές και ιστορικές προσεγγίσεις της οικιακής οργάνωσης. Μορφές οικογένειας και συγγενειακών δομών. Κληρονομιά, μεταβιβάσεις, προίκα.

6η Ενότητα: Ανθρωπολογία των γυναικών και ανθρωπολογία των φύλων στην ελληνική εθνογραφία. Η μελέτη των σχέσεων των φύλων και της κατά φύλα ανισότητας. Η μελέτη της θέσης των γυναικών και η προβληματική για το φύλο ως σύμβολο. Κοινωνικοί ρόλοι και πολιτισμικές σημασίες. Ιδεολογίες του φύλου. Γυναίκες και έμφυλη ταυτότητα. Γυναικεία δράση στον οικιακό χώρο και έξω απ’ αυτόν. Η σφαίρα της λαϊκής θρησκείας.

7η Ενότητα: Άνδρες και έμφυλη ταυτότητα. Η δράση των ανδρών και ο συμβολισμός του φύλου σε εξω-οικιακά πλαίσια. Ο κόσμος του καφενείου: Συλλογικότητα, ανταγωνισμός και πρακτικές αυτονομίας. Έμφυλες τελεστικές πρακτικές (ποτό, κέρασμα, τραγούδι) και η πολιτισμική κατασκευή των συναισθημάτων. Εναλλακτικές στρατηγικές της ταυτότητας.

8η Ενότητα: Σεξουαλικότητα. Κοινωνικό φύλο, σώμα και κοινωνική ευταξία.

9η Ενότητα: Εθνογραφία του πολιτικού. Κράτος και τοπικές κοινωνίες. Το πελατειακό φαινόμενο. Πολιτικές σχέσεις, κοινωνικο-οικονομικός μετασχηματισμός, ιστορία και διαπραγμάτευση της ταυτότητας. Το εθνοτικό φαινόμενο στην Ελλάδα, η συζήτηση για το μακεδονικό ζήτημα και για τις μειονοτικές ομάδες. Η εθνογραφική μελέτη του εθνικού και του εθνοτικού φαινομένου.

10η Ενότητα: Η ανθρωπολογική προσέγγιση της πολιτισμικής ταυτότητας στην ελληνική κοινωνία. Ανθρωπολογία, ιστορία και λαογραφία. Οι πολιτικές χρήσεις της «παράδοσης», της «ιστορίας» και του «πολιτισμού». Η συμμετοχή της λαογραφίας, της ιστοριογραφίας και της λογοτεχνίας στην επινόηση της ελληνικότητας.

11η Ενότητα: Τοπική ταυτότητα. Η συμβολική κατασκευή της κοινότητας. Συμβολισμοί και τελετουργικές επιτελέσεις της εντοπιότητας. «Αναβίωση» της «παράδοσης», τουρισμός και ανανοηματοδότηση του τοπικού.

12η Ενότητα: Ανθρωπολογία των αισθήσεων, του προσώπου και των συναισθημάτων. Η πολιτισμική κατασκευή της πρόσληψης. Αισθήσεις, συναισθήματα και μνήμη. Ο συμβολισμός των αισθητηριακών και συναισθηματικών εμπειριών.

13η Ενότητα: Ελλάδα, νότια Ευρώπη και κρίση χρέους.

14η Ενότητα: Πρόσφυγες και μετανάστες στα σύνορα της Ελλάδας και της Ευρώπης.