Το μάθημα αναφέρεται σε μεθοδολογικές έννοιες και εργαλεία της ανθρωπολογίας. Στις ενότητες του μαθήματος συζητιούνται ευρύτερα μεθοδολογικά θέματα που αφορούν τη συλλογή και την ανάλυση ερευνητικών δεδομένων μέσω των μεθόδων της συμμετοχικής παρατήρησης, της συνέντευξης και της προσέγγισης των αρχειακών πηγών, ενώ παράλληλα διδάσκοντες και διδάσκουσες του Τμήματος και άλλων Τμημάτων αναφέρονται σε ειδικότερα μεθοδολογικά ζητήματα με αναφορά στις δικές τους έρευνες.
Η δομή του μαθήματος
Το μάθημα αποτελείται από δώδεκα διαλέξεις χωρισμένες σε τρεις ενότητες. Η πρώτη ενότητα που αποτελείται από τέσσερεις διαλέξεις κοινές για την ανθρωπολογική και ιστορική κατεύθυνση αφορά γενικότερα θέματα ερευνητικής μεθοδολογίας στα πεδία της ανθρωπολογίας και της ιστορίας. Στη δεύτερη ενότητα που αποτελείται από έξι διαλέξεις οι οποίες διδάσκονται από ισάριθμους διδάσκοντες οι φοιτήτριες και φοιτητές της ανθρωπολογικής κατεύθυνσης έρχονται σε επαφή, συζητούν και αναλύουν συγκεκριμένα ανθρωπολογικά παραδείγματα έρευνας ενώ στη τρίτη ενότητα καλούνται οι ίδιες και οι ίδιοι να εκπονήσουν μια σύντομη ερευνητική πρόταση.
Θεματικές ενότητες
1. Εισαγωγή: Παρουσίαση του μαθήματος.
2. Εθνογραφία: Από την κληρονομιά του Malinowski στην εθνογραφία των πολλαπλών ειδών (Διδ. Βενετία Καντσά).
3. Η έννοια της μαρτυρίας και η μεθοδολογία της προφορικής ιστορίας (Διδ. Ποθητή Χαντζαρούλα).
4. Κρίση της αναπαράστασης και πολυμεσική εθνογραφία (Διδ. Πάνος Πανόπουλος).
5. Η ιστορική ερμηνεία και η ιστορικότητά της (Διδ. Χάρης Εξερτζόγλου).
6. Ανθρωπολογία και τέχνη (Διδ. Πάνος Πανόπουλος).
7. Το φύλο ως αναλυτική προσέγγιση στην ανθρωπολογία (Διδ. Βενετία Καντσά).
8. Ανθρωπολογική έρευνα σε ευάλωτους πληθυσμούς (Διδ. Ευθύμιος Παπαταξιάρχης).
9. Η ανθρωπολογική έρευνα στους χώρους της υγείας (Διδ. Αίγλη Χατζούλη).
10. Σιωπή, Λόγος, Επιτέλεση: Μέθοδοι και έννοιες για τη μελέτη της μνήμης του υπερατλαντικού δουλεμπορίου, της καταναγκαστικής εργασίας και άλλων τραυματικών εμπειριών στην Υποσαχάρια Αφρική (Διδ. Αιμίλιος Τσεκένης)..
11. Εθνογραφικές προσεγγίσεις της σεξουαλικότητας (Διδ. Βενετία Καντσά – Άσπα Χαλκίδου)
12. Προετοιμάζοντας την έρευνα πεδίου Ι.
13. Προετοιμάζοντας την έρευνα πεδίου ΙΙ.
Mαθησιακά Aποτελέσματα:
Με την ολοκλήρωση των διαλέξεων και τη μελέτη του υλικού του μαθήματος οι φοιτητές και οι φοιτήτριες:
- θα έχουν εξοικειωθεί με τις βασικές μεθοδολογικές αρχές και κατευθύνσεις της ανθρωπολογίας και των κοινωνικών επιστημών.
- θα έχουν αναπτύξει ερευνητικές δεξιότητες μέσα από την ανάλυση και επεξεργασία βιβλιογραφικών πηγών, θεωρητικών ζητημάτων, μεθοδολογικών ερωτημάτων και κατευθύνσεων στην εθνογραφική έρευνα.
θα μπορούν να σχεδιάζουν τη δική τους εθνογραφική έρευνα με γνώμονα τη θεωρητική, μεθοδολογική και εμπειρική επάρκεια και πρωτοτυπία.
Γενικές Ικανότητες
- Αυτόνομη εργασία.
- Ομαδική εργασία.
- Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον.
- Παραγωγή νέων ερευνητικών ιδεών.
- Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα.
- Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής.
Βιβλιογραφία ανά ενότητα
- Εθνογραφία: Από την κληρονομιά του Malinowski στην εθνογραφία των πολλαπλών ειδών (Διδ. Βενετία Καντσά)
- Nader, Laura. 2011. “Ethnography as theory”. HAU: Journal of Ethnographic Theory 1(1): 211-219.
- Harrison, Anthony Kwane. 2014. “Ethnography”. Σε Patricia Leavy (επιμ.) The Oxford Handbook of Qualitative Research, 223-253. Οξφόρδη: Oxford University Press.
- Roldán, Arturo Alvarez. 2002. “Writing ethnography. Malinowski’s fieldnotes on Baloma”. Social Anthropology 10(3): 377-393.
- Kirksey, Eben, Stefan Helmreich. 2010. “The emergence of multispecies ethnography”. Cultural Anthropology. 25 (4): 545-576.
Κρίση της αναπαράστασης και πολυμεσική εθνογραφία (Διδ. Πάνος Πανόπουλος)
- Καλαντζής, Κωνσταντίνος. 2013. «Οπτικός πολιτισμός και ανθρωπολογία». Στο Υλικός πολιτισμός: Η ανθρωπολογία στη χώρα των πραγμάτων. Γιαλούρη, Ελεάνα (επιμ.). Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
- Marcus, George E. & Michael M. J. Fischer. 2016 [1986] Η ανθρωπολογία ως κριτική του πολιτισμού: Μια πειραματική στιγμή στις επιστήμες του ανθρώπου. Αθήνα: Εκδόσεις Ηριδανός.
- Skyros Carnival. Φωτογραφίες: Dick Blau, Κείμενο: Αγάπη Αμανατίδη και Παναγιώτης Πανόπουλος, CD + DVD: Steven Feld. Σάντα Φε, Νιου Μέξικο: VoxLox.
- Πανόπουλος, Παναγιώτης & Γιώργος Σαμαντάς. 2021. «σε τό τον τοπo οτ΄ εχουνε κουδουνι να (λ)αλιση» (Ηχοτοπία από το Φιλώτι της Νάξου/ Soundscapes from Philoti, Naxos). Athens, London: Rekem 17, CD/DL. Ηχογραφήσεις: Άνοιξη-Καλοκαίρι 2016-2017.
Ανθρωπολογία και τέχνη (Διδ. Πάνος Πανόπουλος)
- Ρίκου, Ελπίδα. 2013. «Εισαγωγή: Προτάσεις για μια ανθρωπολογία των σύγχρονων εικαστικών τεχνών». Στο Ανθρωπολογία και σύγχρονη τέχνη. Ρίκου, Ελπίδα (επιμ.). Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
- Foster, Hal. 2013. «Ο καλλιτέχνης ως εθνογράφος». Στο Ανθρωπολογία και σύγχρονη τέχνη. Ρίκου, Ελπίδα (επιμ.). Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
- Panopoulos, Panayotis. 2021. “Deaf Voices/ Deaf Art: Vocality Through and Beyond Sound and Sign”. Journal of Interdisciplinary Voice Studies. Special Issue on “Ventriloquism”, edited by Josephine Hoegaerts & Mari Wiklund. 6 (1): 9-26.
- Panopoulos, Panayotis. 2018. “Vocal Letters: A Migrant’s Family Records from the 1950s and the Phonographic Production and Reproduction of Memory”. Entanglements: Experiments in Multimodal Ethnography 1 (2): 30-51.
Το φύλο ως αναλυτική προσέγγιση στην ανθρωπολογία (Διδ. Βενετία Καντσά)
- Strathern, Marilyn. 1987. “An Awkward Relationship. The Case of Feminism and Anthropology”. Στο Signs 12: 2, p.p.276-292.
- Καντσά, Βενετία. 2011. «Το φύλο ως πεδίο επιστημολογικής αναζήτησης». Στο Β. Καντσά, Β. Μουτάφη, Ε, Παπαταξιάρχης (επιμ.) Μελέτες για το φύλο στην ανθρωπολογία και την ιστορία, 9-16. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
- Καντσά και Κώστας Γιαννακόπουλος. 2021. «Η ακαδημαϊκή εμπειρία του φύλου: Μια αναστοχαστική προσέγγιση με αφορμή ένα πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου». Αφιέρωμα στο https://feministiqa.net/about/
- Harding, Sandra. 1987. “Is There a Feminist Method?” & “Conclusion: Epistemological Questions”. Στο Feminism & Methodology, ed. Sandra Harding, p.p. 1-14, 181-190. Indiana University Press: Bloomington and Indianapolis.
- Ιγγλέση., Χρυσή. 2001. «Μέθοδοι και Υποκειμενικότητες». Στο Ο Αναστοχασμός στη Φεμινιστική Έρευνα. Σκιαγράφηση μιας Αμφίθυμης Σχέσης, σ.σ. 15-98. Εκδ. Οδυσσέας: Αθήνα.
- Moore, Henrietta. 1988. Feminism and Anthropology. Ch. 1 “Feminism and Anthropology: The Story of a Relationship”, p.p. 1-11 και ch.6 “Feminist Anthropology: What Difference Does It Make?”. Polity Press: Cambridge.
Η ανθρωπολογική έρευνα στους χώρους της υγείας (Διδ. Αίγλη Χατζούλη)
- Χατζούλη, Α. 2012. Θαλασσαιμικές ζωές. Βιολογική διαφορά, κανονικότητα, βιοκοινωνικότητα. Μια ανθρωπολογική προσέγγιση. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη. [Κεφ. 1: 15-21, κεφ. 2: 75-97].
- Kleinmann, A. 1992. Local Worlds of Suffering: An Interpersonal Focus for Ethnographies of Illness Experience. Qualitative Health Research 2(2): 127-134.
- Dilger, H., S. Huschke & D. Mattes, 2014. Ethics, Epistemology, and Engagement: Encountering Values in Medical Anthropology. Medical Anthropology. Cross-Cultural Studies in Health and Illness, Vol. 34: 1–10 [https://www.tandfonline.com/toc/gmea20/34/1]
- Marcus, G. E., 1995. ETHNOGRAPHY IN/OF THE WORLD SYSTEM: The emergence of Multi-Sited Ethnography, Annu. Rev. Anthropol. 24: 95-117
- Nichter, M., 2006. Anthropology and Global Health: Reflections of a Scholar-Activist. India Review, vol. 5: 343-371.
- Pfeiffer J. and M. Nichter, 2008. What Can Critical Medical Anthropology Contribute to Global Health? A Health Systems Perspective. Medical Anthropology Quarterly, New Series, Vol. 22, No. 4 (Dec., 2008), pp. 410-415.
- Sobo, E. J. 2011. “Medical Anthropology in Disciplinary Context: Definitional Struggles and Key Debates (or Answering the Cri Du Coeur)”. In A Companion to Medical Anthropology Merrill Singer & Pamela I. Erickson.
- Fainzang, S. 2014. Anthropology, Ethical Dissonance, and the Construction of the Object. Medical Anthropology. Cross-Cultural Studies in Health and Illness, Vol. 34:11-23.
- Montgomery, A., 2014. Voice, Boundary Work, and Visibility in Research on Sex Work in Morocco. Medical Anthropology. Cross-Cultural Studies in Health and Illness, Vol. 34: 24-38.
- Thomas, S. 2014. Emotion Work, Ethnography, and Survival Strategies on the Streets of Yogyakarta. Medical Anthropology. Cross-Cultural Studies in Health and Illness, Vol. 34: 84-97.
- Burchardt, M., 2019. Narratives as Theory and Method. SAGE Publications Ltd. Online DOI: http://dx.doi.org/10.4135/9781526421036
Σιωπή, Λόγος, Επιτέλεση: Μέθοδοι και έννοιες για τη μελέτη της μνήμης του υπερατλαντικού δουλεμπορίου, της καταναγκαστικής εργασίας και άλλων τραυματικών εμπειριών στην Υποσαχάρια Αφρική (Διδ. Αιμίλιος Τσεκένης)
- Τσεκένης, Αιμίλιος. 2020. Η Αφρική και οι ανθρωπολογίες της. Αποικιακές και μετα-αποικιακές εθνογραφίες. Πατάκης: Αθήνα:Κεφάλαιο 10: Κανίβαλοι, ζόμπι και η διαμόρφωση μιας αφρικανικής νεωτερικότητας: 420-456.
- Argenti, Nicolas. 2007. The Intestines of the State: Youth, Violence, and Belated Histories in the Cameroon Grassfields. Chicago – London: University of Chicago Press. Κεφάλαιο 1: Centuries of Youth: Remembering, Incorporation, and the Reclamation of History: 1-32.
- Argenti, Nicolas. 2006. Remembering the Future: Slavery, youth and masking in the Cameroon Grassfields. Social Anthropology, 14 (1): 49-69.
- Argenti, Nicolas. 2007. The Intestines of the State: Youth, Violence, and Belated Histories in the Cameroon Grassfields. Chicago – London: University of Chicago Press. Κεφάλαιο 4: Aurora colonialis: German Imperialism and the Modernity of Slavery: 93-120.
- Argenti, Nicolas. 2007. The Intestines of the State: Youth, Violence, and Belated Histories in the Cameroon Grassfields. Chicago – London: University of Chicago Press. Κεφάλαιο 9: Histories of the Present, Histories of the Future: 242-255.
- Argenti, Nicolas. 2011. Things of the ground: children’s medicine, motherhood and memory in the Cameroon Grassfields. Africa 81 (2): 269-294.
- Shaw, Rosalind. 2002. Memories of the Slave Trade: Ritual and the Historical Imagination in Sierre Leone. Chicago – London: University of Chicago Press. Εισαγωγή: 1-24.
- Tsékénis, Emile. 2015. ‘Children are the Food sent by God’: Culinary Imagery and the Making of Persons in the Cameroon Grassfields. Journal of the Royal Anthropological Institute 21 (2): 330-351.
- Tsékénis, Emile. 2016. Cooking, swallowing, chewing: ‘culinary semiotics’ and the political economy of witchcraft in the Cameroon Grassfields. Punctum. International Journal of Semiotics 2 (2): 85-105.
Εθνογραφικές προσεγγίσεις της σεξουαλικότητας (Διδ. Βενετία Καντσά – Άσπα Χαλκίδου)
- Βασιλειάδου, Δήμητρα. 2015. «Όταν η ιστορία του φύλου συνάντησε την ιστορία της οικογένειας», στο Γ. Γκότση, Ν. Διαλέτη, Ε. Φουρναράκη (επιμ.), Το φύλο στην Ιστορία: Αποτιμήσεις και παραδείγματα, Ασίνη, Αθήνα, σ. 189-208.
- Καυταντζόγλου, Ρωξάνη. 1988. «Η Ιστορία της Οικογένειας στην Ελλάδα. Μερικά Προβλήματα Μεθόδου». Στο Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, τ. 69 : 225-241.
- Argyrou, Vasos. 1996. Tradition and Modernity in the Mediterranean. The Wedding as Symbolic Struggle. Cambridge University Press: Cambridge.
- Delap, Lucy, Ben Griffin, and Abigail Wills (ed.). 2009. The Politics of Domestic Authority in Britain since 1800. Palgrave Macmillan.
- Καντσά, Βενετία 2007. «Σχέσεις οικογενειακές, σχέσεις ομόφυλες. Διευρύνσεις και επανασημασιοδοτήσεις της οικογένειας». Στο Νίκος Χατζητρύφων και Θεανώ Παπαζήση (επιμ.) Το φύλο και η συμπεριφορά του, 143-160. Θεσσαλονίκη: Εκδ. Επίκεντρο.
- Καυταντζόγλου, Ρωξάνη (επιμ.) 1996. Οικογένειες του Παρελθόντος. Μορφές Οικιακής Οργάνωσης στην Ευρώπη και τα Βαλκάνια. Αλεξάνδρεια: Αθήνα.
- Leonore Davidoff, and Catherine Hall. 2002. Family Fortunes: Men and Women of the English Middle Class 1780-1850, 2nd ed. Routledge.
- Παπαταξιάρχης, Ευθύμιος και Θόδωρος Παραδέλλης. 1993. Ανθρωπολογία και Παρελθόν. Συμβολές στην Κοινωνική Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας Εκδ. Αλεξάνδρεια: Αθήνα.
- Piault, Colette. 1994. Οικογένεια και Περιουσία στην Ελλάδα και την Κύπρο. Βιβλιοπωλείον της Εστίας: Αθήνα.
- Sant Cassia P. Bada C. 1991. The Making of the Modern Greek Family. Cambridge University Press: Cambridge.
- Stearns, Peter N. 2019. “In Private. The Individual and the Domestic Community.” In Susan J. Matt (ed.), A Cultural History of the Emotions in the Age of Romanticism, Revolution, and Empire. London; New York; Oxford; New Delhi; Sydney: Bloomsbury Academic.
- Τεάζη-Αντωνακοπούλου. 1987. “Η μελέτη της οικογένειας από κοινωνικο-ιστορικής και ανθρωπολογικής σκοπιάς”. Στο Ελληνική Κοινωνία. Επετηρίς του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Κοινωνίας, 43-67. Ακαδημία Αθηνών.
- Tosh, John. 1999. A Man’s Place. Masculinity and the Middle-Class Home in Victorian England. Yale University Press.
