Στο μάθημα αυτό γίνεται εισαγωγή στην Ανθρωπολογία της Υγείας, στις βασικές έννοιες και μεθόδους. Μέσα από την μελέτη κλασσικών αλλά και σύγχρονων ανθρωπολογικών μελετών που αφορούν τη διεθνή αλλά και την ελληνική εθνογραφική σκηνή οι φοιτητές έρχονται σε επαφή με το γνωστικό αντικείμενο και τις ιστορικές καταβολές της ανθρωπολογίας της υγείας, με τα πολλαπλά πεδία διερεύνησης και τις σύγχρονες συζητήσεις.
Το πως οι άνθρωποι κατανοούν και εννοιολογούν την υγεία και την ασθένεια, το σώμα που νοσεί, το που στρέφονται οι άνθρωποι για εξηγήσεις και θεραπείες, σε ποια συμβολικά συστήματα, ποιοι θεσμοί ενεργοποιούνται, αποτελούν όλα πεδία στα οποία το μάθημα εστιάζει.
Θα μελετηθούν μέσω ανθρωπολογικών εθνογραφικών παραδειγμάτων και σχετικών θεωρητικών προσεγγίσεων εντόπια ιατρικά συστήματα, η πολιτική οικονομία της ασθένειας, και η βιοϊατρική ως κοινωνικός θεσμός και πηγή εξουσίας. Η ανθρωπολογία της υγείας αναδεικνύει αφενός την πολλαπλότητα των αναπαραστάσεων γύρω από την υγεία και την ασθένεια αλλά και την ιστορικότητα της νοσηρότητας που αφορά κυρίως δομικές ανισότητες αλλά και κυρίαρχες κατηγοριοποιήσεις γύρω από την ανθρώπινη διαφορά και πως αυτή γίνεται στόχος βιοπολιτικών ιατρικής φροντίδας. Θα αναπτυχθούν μεταξύ άλλων τα πολλαπλά ιατρικά μοντέλα, ζητήματα πίστης, η ενσώματη εμπειρία της πάθησης, ο ιατρικός πλουραλισμός, η ιατρικοποίηση και η βιοϊατρικοποίηση, οι αλλαγές που έχουν επιφέρει οι νέες τεχνολογίες της βιοϊατρικής στην εννοιολόγηση της ζωής, η ανάδυση του βιοκοινωνικού σώματος, η δομική βία και οι ανισότητες στην υγεία, η επιτήρηση των σωμάτων μέσω του βιοϊατρικού θεσμού, η παγκόσμια υγεία, ο ιατρικός ανθρωπισμός και η προβληματική της κριτικής/εφαρμοσμένης ανθρωπολογίας της υγείας.
ΜΕΡΟΣ Ι
Ανθρωπολογία της υγείας. Εισαγωγικά
1. Εισαγωγή στο μάθημα.
2. Πρώιμες ενασχολήσεις της ανθρωπολογίας με την υγεία.
3. Αναζητώντας την (πολιτισμική) αιτία της ασθένειας. Αιτιολογικά σχήματα, μοντέλα και αφηγήσεις. Υγεία και ασθένεια ως εμπειρία.
4. Ιατρικά συστήματα, ιατρικός πλουραλισμός και τοπικές βιολογίες.
ΜΕΡΟΣ ΙΙ – Η (βιο)ατρική στο στόχο της ανθρωπολογικής μελέτης.
5. Ιατρική ως πολιτισμός & Ιατρικοποίηση
6. Νέες τεχνολογίες της βιοϊατρικής & βιοϊατρικοποίηση
7. Η παραγωγή (βιο)ιατρικών υποκειμενικοτήτων και η βιοϊατρική επιτήρηση
σωμάτων και πληθυσμών
ΜΕΡΟΣ ΙII –Σύγχρονα Πεδία Μελέτης.
8. Ευθύνη και φροντίδα στην υγεία.
9. Δομική βία και ανισότητες στην υγεία.
10. Μετακινούμενοι πληθυσμοί και υγεία.
11. Φύλο, σεξουαλικότητα και υγεία.
12. Ανθρωπολογία της Παγκόσμιας Υγείας.
13. Ανθρωπισμός και εφαρμοσμένη ανθρωπολογία της υγείας.
Mαθησιακά Aποτελέσματα:
Με την επιτυχή ολοκληρωση του μαθήματος ο/η φοιτητής/ήτρια θα είναι σε θέση:
– Να γνωρίζει ένα από τα βασικά πεδία της ανθρωπολογικής θεωρητικής διερεύνησης και εθνογραφικής δράσης.
– Να κατανοεί τους πολιτισμικά πολλαπλούς τρόπους κατανόησης και εννοιολόγησης της υγείας, της θεραπείας, της νόσου, σε διαφορετικές κοινωνίες και πολιτισμούς.
– Να αναγνωρίζει το πώς διαπλέκεται η υγεία και μη-υγεία, η θεραπεία και η διαχείριση των σωμάτων που με άλλες πλευρές της κοινωνικής ζωής.
– Να αναλύει σύγχρονες ανασημασιοδοτήσεις των διπόλων υγεία και μη-υγεία, κανονικότητα και μη κανονικότητα, φυσικό και τεχνητό, σε σχέση με σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις.
Γενικές Ικανότητες:
Αυτόνομη εργασία
Παραγωγή νέων ερευνητικών ιδεών
Σεβασμός στη διαφορετικότητα και στην πολυπολιτισμικότητα
Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής
Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης
Διδακτικά συγγράμματα (προτεινόμενα):
Χατζούλη, Αίγλη. 2012. Θαλασσαιμικές Ζωές. Βιολογική διαφορά, κανονικότητα, βιοκοινωνικότητα. Μια ανθρωπολγική προσέγγιση. Εκδ. Πατάκης.
Αθανασίου, Αθηνά. 2007. (επιμ.) Βιοκοινωνικότητες. Θεωρήσεις της Ανθρωπολογίας της Υγείας. Εκδ. Νήσος .
Αλεξιάς, Γ., Τζανάκης, Μ., Χατζούλη, Α. 2014. (επιμ.). Σώμα υπό επιτήρηση. Ηθικές και πολιτικές συνδηλώσεις της ιατρικής τεχνολογίας και της κοινωνικής φροντίδας. Εκδ. Πεδίο.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία (γενική):
Στα ελληνικά:
Αθανασίου, Αθηνά. 2007. (επιμ.) Βιοκοινωνικότητες. Θεωρήσεις της Ανθρωπολογίας της Υγείας. Εκδ. Νήσος .
Αθανασίου, Αθηνά. 2011. “Το φύλο και η σεξουαλικότητα στους λόγους και τις πρακτικές της βιο-επιστήμης: Επιστημολογίες και τεχνολογίες του έμφυλου σώματος”, Στο Θεωρήσεις του φύλου στην ανθρωπολογία και την Ιστορία. Επιμ. Βενετία Καντσά, Βασιλική Μουτάφη και Ευθύμιος Παπαταξιάρχης. Εκδ. Αλεξάνδρεια. Σελ. 227-343.
Αλεξιάς, Γ., Τζανάκης, Μ., Χατζούλη, Α. 2014. (επιμ.). Σώμα υπό επιτήρηση. Ηθικές και πολιτικές συνδηλώσεις της ιατρικής τεχνολογίας και της κοινωνικής φροντίδας. Εκδ. Πεδίο.
Μαδιανού, Δήμητρα, 2008. “Εισαγωγή”. Στο Αναπαράγοντας το μέλλον. Ανθρωπολογία, συγγένεια και νέες τεχνολογίες αναπαραγωγής. Επιμ. Δήμητρα Μαδιανού. Αθήνα. Ελληνικά Γράμματα.
Οικονόμου, Χαράλαμπος & Σπυριδάκης, Μάνος. 2012. (επιμ.) Ανθρωπολογικές και κοινωνιολογικές προσεγγίσεις της υγείας. Εκδ.Ι. Σιδέρης.
Παπαγαρουφάλη, Ελένη. 2002. “Κεφ. 5. Ακεραιότητες. Όργανα και γονίδια”. Στο Δώρα ζωής μετά θάνατον. Πολιτισμικές εμπειρίες. Εκδ. Ελληνικά Γράμματα. Σελ. 275-299.
Τράκα Ντιάνα 2007. (επιμ.). Η ιατρική στη σύγχρονη Ελλάδα. Αρχαιολογία και Τέχνες 105.
Τράκα, Ντιάννα. 2013. “Η μητρότητα ως μαιευτική διαδικασία”. Στο Η μητρότητα στο προσκήνιο. Σύγχρονες έρευνες στην Ελληνική εθνογραφία. Επιμ. Βενετία Καντσά. Εκδ. Αλεξάνδρεια. Σελ. 327-344.
Χατζούλη, Αίγλη. 2014. “Βιοκοινωνικότητα, μια νέα πολιτική της διαφοράς: Ο αγώνας των θαλασσαιμικών προς τη «διαφορετικότητα»”. Στο Πολιτικές της καθημερινότητας. Σύνορο, σώμα και ιδιότητα του πολίτη. Επιμ. Ευθύμιος Παπαταξιάρχης. Εκδ. Αλεξάνδρεια. Σελ. 289-318
Χατζούλη, Αίγλη. 2012. Θαλασσαιμικές Ζωές. Βιολογική διαφορά, κανονικότητα, βιοκοινωνικότητα. Μια ανθρωπολγική προσέγγιση. Εκδ. Πατάκης.
Douglas, Mary. 2004 [1966]. “Καθαρότητα και κίνδυνος”. Στο Τα όρια του σώματος. Διεπιστημονικές προσεγγίσεις. Επιμ. Δήμητρα Μακρυνώτη. Εκδ. Νήσος. Σελ. 113-132.
Foucault, Michel. 2004 [1965]. “Πρόλογος.” Ιστορία της τρέλας. Μεταφρ. Αμπατζοπούλου και Φραγκίσκη. Εκδ. Ηριδανός.
Georges, Eugenia. 2013. “‘Μια παρέμβαση σαν όλες τις άλλες’: διαφοροποιημένα νοήματα της καισαρικής τομής”. Στο Η μητρότητα στο προσκήνιο. Σύγχρονες έρευνες στην ελληνική εθνογραφία. Επιμ. Βενετία Καντσά. Εκδ. Αλεξάνδρεια. Σελ.233-258.
Georges, Eugenia. 2014. “Οδηγός στην Εγκυμοσύνη: Συμβουλές ειδικών για τη σύγχρονη Ελληνίδα μητέρα” Στο Πολιτικές της καθημερινότητας. Σύνορο, σώμα και ιδιότητα του πολίτη. Επιμ. Ευθύμιος Παπαταξιάρχης. Εκδ. Αλεξάνδρεια. Σελ. 419-454
Lévi-Strauss, Claude. 2010 [1967]. Δομική Ανθρωπολογία. Μεταφρ. Θεόδωρος Παραδέλλης. Εκδ. Κέδρος.
Martin, Emily. 2006 [1991].“Το ωάριο και το απερματοζωάριο: Πώς η επιστήμη έπλασε ένα ειδύλλιο βασισμένο στους στερεοτυπικούς ανδρικούς και γυναικείους ρόλους”. Στο Φεμινιστική θεωρία και πολιτισμική κριτική. Επιμ. Αθηνά Αθανασίου. Εκδ. Νήσος. Σελ. 313-334.
Scheper – Hughes, Nancy. 2004 [2000]. “Το παγκόσμιο εμπόριο ανθρώπινων οργάνων”. Στο Τα όρια του σώματος. Διεπιστημονικές προσεγγίσεις. Επιμ. Δήμητρα Μακρυνιώτη. Εκδ. Νήσος. Σελ. 335-360.
Στα αγγλικα:
Conrad, Peter.
2007. The Medicalization of Society. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
Csordas, Thomas J. 1993. Somatic Modes of Attention. Cultural Anthropology 8 (2): 135-156.
Davis, Elizabeth Anne. 2012. Bad Souls. Madness and Responsibility in Modern Greece. Duke University Press Durham and London.
Fadiman, Anne. 1997. “The Spirit Catches You and You Fall Down, A Hmong Child, Her American Doctors, and the Collision of Two Cultures”. Farrar, Straus and Giroux
Good, Byron. 1994. Medicine, Rationality, and Experience. Cambridge: Cambridge University Press.
Hahn, Robert A. and Arthur Kleinman. 1983. “Belief as Pathogen, Belief as Medicine.” Medical Anthropology Quarterly, 14 (4): 16-19.
Harrington, Anne. 2000. The Placebo Effect: an Interdisciplinary Exploration. Cambridge: Harvard University Press.
Janjen, M.J. 2002. The Social Fabric of Health. Ed. McGraw Hill.
Kleinman, Arthur. 1988. The Illness Narratives: Suffering, Healing & the Human Condition. New York: Basic Books.
Kleinman, Arthur. 1995. Writing at the Margin: Discourse between Anthropology and Medicine. Berkeley: University of California Press.
Rivers, W.H.R and Eliot Smith, G. 1915. Medicine, Magic, and Religion: Lectures Delivered before the Royal College of Physicians of London in 1915 and 1916
Chatjouli, Aglaia, Daskalaki, Ivi, Kantsa, Venetia, 2015. Out of body, out of home. Assisted Reproduction, Gender and Family in Greece. Alexandria
Frankin, Sarah. 1997. Embodied Progress: A Cultural Account of Assisted Conception. London – New York, Routledge.
Georges, Eugenia. 2008. Bodies of Knowledge. The Medicalization of Reproduction in Greece. Vanderblit.
Gibbon, Sahra and Carlso Novas. 2008. Biosocialities, Genetics and the Social Sciences. Making biologies and Identities.
Ginsburg, Faye; Rapp, Rayna. (eds). 1991. Conceiving the new world order. The global politics of reproduction. Berkely: University of California Press.
Inhorn, Marcia, C. 2007. Reproductive Disruptions. Gender, Technology and Biopolitics in the New Millenium. New-York – Oxford. Berhahn.
Petryna, Adriana. 2002. Life Exposed: Biological Citizens After Chernobyl. Princeton: Princeton University Press.
Fassin, Didier. 2007. When Bodies Remember: Experiences and Politics of AIDS in South Africa. Berkeley: University of California Press.
Biehl, João. 2007. Will to Live: AIDS Therapies and the Politics of Survival. Princeton: Princeton University Press.
Scheper-Hughes, Nancy. 1992. Death Without Weeping: The Violence of Everyday Life in Brazil. Berkeley: University of California Press
Singer, M. and H. Baer. 2007. Introducing Medical Anthropology: A Discipline in Action. Lanham: AltaMira Press
Hahn Robert A. and Marcia Inhorn Biehl, João. 2008. Anthropology and Public Health: Bridging Differences in Culture and Society (2nd edition). Oxford, UK: Oxford University Press.
Petryna, Adriana, Andrew Lakoff, and Arthur Kleinman. 2006. Global Pharmaceuticals: Ethics, Markets, Practices. Durham: Duke University Press.
Ong A. and S. J. Collier. 2005. Global Assemblages: Technology, Politics, and Ethics as Anthropological Problems. Malden, MA: Blackwell.
Petryna, Adriana. 2009. When Experiments Travel: Clinical Trials and the Global Search for Human Subjects. Princeton: Princeton University Press.
Farmer, Paul. 2004. Pathologies of Power: Health, Human Rights, and the New War on the Poor. Berkeley: University of California Press.
Fassin, Didier. 2012 Humanitarian Reason: A Moral History of the Present. Introduction. Berkeley: University of California Press.
Redfield, Peter. 2013. The ethical journey of doctors without borders. University California Press
Journals:
Annual Review of Anthropology.
Annual Review of Public Health
Anthropology and Medicine
BioSocieties
Health and Human Rights
Medical Anthropology
Medical Anthropology Quarterly
Social Science & Medicine.
