Η άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 από τους σταυροφόρους αποτέλεσε τομή στην ιστορία του βυζαντινού κόσμου. Κύρια χαρακτηριστικά της νέας περιόδου είναι ο πολιτικός κατακερματισμός, οι αλλαγές στα συστήματα νομής της εξουσίας, η αναδιάταξη των οικονομικών δικτύων, ο δυτικός εποικισμός κυρίως στο νότιο ελλαδικό χώρο και στο Αιγαίο. Στο μάθημα ερμηνεύονται αυτές οι εξελίξεις έως και τα μέσα του 15ου αι. και αναδεικνύονται τοπικές διαφοροποιήσεις, παραλλαγές, αλλά και αδράνειες στο χώρο των Βαλκανίων, του Αιγαίου και της δυτικής Μ.Ασίας. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην ιστοριογραφική ανάλυση των οικονομικών και κοινωνικών μετασχηματισμών, των λόγων περί ετερότητας και ταυτότητας και των διαδικασιών συγκρότησης νέων πολιτικών μορφωμάτων.
Παράλληλα το 1204 βιώθηκε από μέλη της βυζαντινής ελίτ ως ένα “οριακό” γεγονός που δημιούργησε την ανάγκη για νέα αφηγήματα ερμηνείας του χαμένου παρελθόντος αλλά και του παρόντος και επανακαθόρισε τους ορίζοντες προσδοκιών των υποκειμένων. Στο επίπεδο της μικροϊστορίας εξετάζονται παραδειγματικά οι προσωπικές επιλογές, στρατηγικές και κοσμοθεωρίες κάποιων διανοούμενων, αυτοκρατόρων και πατριαρχών της εποχής.
Θεματικές ενότητες
- Εισαγωγή στην ιστορία του ύστερου βυζαντινού κόσμου (13ος -15ος αι.)
- Πρόσφατες ιστοριογραφικές προσεγγίσεις και συζητήσεις
- Η υστεροβυζαντινή οικονομία και τα εμπορικά δίκτυα της Μεσογείου
- Μετασχηματισμοί των πολιτικών δικτύων άσκησης της εξουσίας
- Συνέχειες και τομές στην πολιτική σκέψη και πρακτική
- Η πολιτική, οικονομική και κοινωνική διάρθρωση του αστικού χώρου
- Αστικές εξεγέρσεις
- Ο χώρος της υπαίθρου
- Ταυτότητες και ετερότητες μετά το 1204: Η σύγχρονη ιστοριογραφική συζήτηση
- Εικόνες των «άλλων»: Η διάδραση με τους δυτικούς και τους Οθωμανούς
- Οι οπτικές Βυζαντινών ιστορικών και χρονογράφων
Mαθησιακά Aποτελέσματα:
Τα μαθησιακά αποτελέσματα αποσκοπούν καταρχάς στην εξοικείωση μέσα από το εξεταζόμενο παράδειγμα των φοιτητών/τριών με τα ιδιαίτερα πολιτικά, κοινωνικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα των ιστορικών τομών και αλλαγών. Στόχος είναι η προβληματοποίηση των σχέσεων μεταξύ παρόντος και παρελθόντος και η κριτική σχηματικών γενεαλογικών προσεγγίσεων ή περιοδολογήσεων του ιστορικού χρόνου. Οι φοιτητές/τριες έρχονται σε επαφή με αναλυτικές κατηγορίες και εργαλεία της ιστοριογραφίας, εξασκούνται στη βιβλιογραφική έρευνα και στη σύνθεση ενός ιστορικού δοκιμίου, εμπλουτίζουν τις γνώσεις τους και αναπτύσσουν τις αναλυτικές και συνθετικές ικανότητές τους.
Γενικές Ικανότητες:
Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών, με τη χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών.
Αυτόνομη εργασία.
Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής.
Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης.
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία:
- D. Angelov, Imperial Ideology and Political Thought in Byzantium, 1204-1330, Cambridge 2007.
- M. Angold, A Byzantine Government in Exile: Government and Society under the Laskarids of Nicaea (1204-1261), Oxford 1974.
- M. Angold, Η τέταρτη σταυροφορία, μτφ. Α. Κονδύλης, Αθήνα 2006.
- J. Herrin – G. Saint-Guillain, επιμ., Identities and Allegiances in the Eastern Mediterranean after 1204, Farnham 2011.
- A. Kaldellis, Romanland. Ethnicity and Empire in Byzantium, Cambridge Mass. 2019.
- S. Karpov, Ιστορία της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, μτφ. E. Kritsefkaya – Α. Ευσταθίου, Αθήνα 2017.
- Τ. Κιουσοπούλου, Βασιλεύς ή Οικονόμος; Πολιτική εξουσία και ιδεολογία πριν την Άλωση, Αθήνα 2007.
- Τ. Κιουσοπούλου, Οι αόρατες βυζαντινές πόλεις στον ελλαδικό χώρο (13ος – 15ος αι.), Αθήνα 2013.
- Α. Ε. Λαΐου – C. Morrisson, Η Βυζαντινή Οικονομία, μτφ. Δ. Κυρίτσης, Αθήνα 2011.
- N. Necipoğlu, Byzantium between the Ottomans and the Latins, Cambridge 2009.
- D. M. Nicol, The Despotate of Epiros, τ. 1-2, Oxford – Cambridge 1957 – 1984.
- D. Nicol, Το Δεσποτάτο της Ηπείρου (1267-1479), Αθήνα 1991.
- G. Page, Being Byzantine. Greek Identity before the Ottomans, Cambridge 2008.
- T. Shawcross, The Chronicle of Morea. Historiography in Crusader Greece, Oxford 2009.
- Γ. Σμαρνάκης, Βυζαντινή Αναγέννηση και Ουτοπία. Ο Πλήθων και το δεσποτάτο του Μοριά, Αθήνα 2017.
- I. Stouraitis, “Roman Identity in Byzantium: a critical approach”, Byzantinische Zeitschrift 107/1 (2014), 175-220.
Συναφή περιοδικά
- Βυζαντινά
- Βυζαντινά Σύμμεικτα
- Byzantine and Modern Greek Studies
- Byzantinische Zeitschrift
- Byzantinoslavica
- Byzantion
- Dumbarton Oaks Papers
- Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik
- Revue des Études Byzantines
- Rivista di Studi Bizantini e Neoellenici
- Scandinavian Journal of Byzantine and Modern Greek Studies
